122

SULTAN ABD-UL-HAMID.

te erkennen. Doch de wereldgeschiedenis wordt niet gemaakt volgens onze wenschen of vooroordeelen, nog minder wordt zij gemaakt door ons, of zelfs door diegenen onder ons die artikelen schrijven in de tijdschriften of hoofdartikelen in de dagbladen. Zelfs indien Gladstones „met pak en zak programma// letterlijk zou worden volvoerd en de laatste Turk de Europeesche stranden zou verlaten voor KleinAzië, zelfs dan zou het worden gevoeld — misschien krachtiger dan thans — dat de Turken ondanks zichzelf en ondanks ons behooren tot het Europeesche systeem van politieke factoren. Dit is niet alleen een gevolg van de gelijkmakende invloeden van spoorwegen, telegraaf, telephoon, automobielen, electriciteit en de wetenschap in het algemeen, die alle de aarde kleiner en den geest van broederschap onder de naties grooter en krachtiger maken.

Daar ik volkomen overtuigd ben van deze waarheid, kan ik het slechts betreuren dat de Engelschen die de politiek bestudeeren, de laatste jaren de studie der Ottomaansche Turken hebben veronachtzaamd.

Doch voor ik mij aan politieke beschouwingen over de Turksche kwestie ga begeven, wensch ik de merkwaardige persoonlijkheid van den merkwaardigste!) Turk van onzen tijd eens nader te bekijken.

Het is wel bekend dat sultan Abd-ul-Harnid een van de zonen is van sultan Abd-ul-Medjid. Zijne moeder was eene Armenische schoone.

Abd-ul-Medjid was een goedhartig, edelmoedig man, knap van uiterlijk, niet bijzonder sterk van gestel en op verstandelijk gebied behoorend tot de middelmatigen. Toen ik sultan Abd-ul-Hamid voor het eerst zag en voor de eerste maal met hem sprak, voelde ik dat hij de zoon zijner moeder was, dat wil zeggen dat hij verreweg het grootste deel zijner individualiteit van zijne moeder geërfd heeft. Het is bekend dat de Armeniërs, als ras, zeer intelligent zijn, maar het is ook volkomen waar dat zij in het Oosten de slechte reputatie hebben van een buitengewoon zelfzuchtig en gewetenloos volk te zijn. Men zegt dat op het punt van geslepenheid en sluwheid de Joden onschuldige