TEGENOVER VORM IN HET WESTEN.

181

in dezelfde mate verliezen als brandstof, die op het vuur geworpen wordt en waarin de vuurgloed doordringt. Dit is het gebruik van kleur, als zij de grootste emotie opwekt, en als zij, na zich tot zulk eene hoogte te hebben ontwikkeld, het beroep van den vorm op het verstand geheel heeft onderdrukt.

Voor voorbeelden van kleur, die zóó krachtig is toegepast, moeten wij ons natuurlijk tot Venetië wenden, hoewel niet in alle opzichten of zelfs niet voornamelijk tot de groote Venetiaansche schilders. Onlangs kwam mij de volgende kritiek van Carlo Justi van een van Tintoretto's werken onder de oogen :

In zijn: Wonder van St Marcus ziet men alle kleuren om zoo te zeggen in een bad van i,chiaroscuro", doortrokken van dien groenig gouden toon, aan welks rustige harmonie door velen de voorkeur wordt gegeven boven de onstuimige muziek van Veronese."

Dit is, zooals iedereen kan inzien, eene uitstekende beschrijving van Tintoretto's stijl, doch bovendien nog van iets anders ook, namelijk van dat andere „Wonder van St. Marcus", de kerk op het St. Marcusplein, waarin ook de kleuren liggen ,/in een bad van chiaroscuro"" en dat ook ,/doortrokken is van een groenig gouden toon."

Ik geloof trouwens, dat geen criticus eene goede beschrijving van de Venetiaansche schilders zou kunnen geven, die niet eveneens op de groote basiliek toepasselijk zijn zoude.

De gloed op het doek van een Tintoretto of een Titiaan is niet alleen gelijk van toon aan den gloed binnen in de St. Marcus Kerk, maar hij wordt ook door volkomen dezelfde methode verkregen.

Toen de Byzantijnsche kunstenaars, in overeenstemming met den Griekschen aard, op elk gebied de denkbeelden der naburige rassen gingen bestudeeren en formuleeren, om er artistieke uiting aan te geven, bemerkten zij zeer spoedig dat het ééne noodige voor eene volkomen uitdrukking van het Oostersche gevoel voor kleur, het verwijderen was van het Westersche gevoel voor vorm. Daarom verdreven zij al die constructieve elementen, als kroonlijsten, pilasters, archi-