72

HET VERGELIJK TUSSCHEN

tische steppen worden tegenwoordig Tataarsche nieuwsbladen gelezen, die van gebeurtenissen en toestanden in verre landen verhalen, en de rechtgeloovigen op het hart drukken, dat zich ontwikkelen, kennis vergaderen, het beste middel is om zich te ontworstelen aan de heerschappij der oppermachtige Westerlingen. Het is een zeer eigenaardige geest, die uit al die geschriften spreekt. Zij houden den Aziaten voor, dat het hun plicht is op te komen voor hun menschenrechten en hun nationale onafhankelijkheid, en in de laatste 10 jaar heeft een merkbare toenadering plaats gevonden zoowel tusschen de verst verwijderde deelen der Muzelmansche wereld, als tusschen Muzelmannen en Boeddhisten. Als er hongersnood heerscht onder de Tataren aan de oevers der Wolga, dan worden hun liefdegiften toegezonden door hun geloofsgenooten in Soedan. Egypte, Java en Hindostan; ontwikkelde en beschaafde Turken en Tataren ondernemen studiereizen in Algiers en Engelsen- en Nederlandsch-Indië, om later in de pers voor de belangen hunner onder Christelijke heerschappij levende broeders te kunnen optreden ; i. e. w. er ontwaakt daar overal een gevoel van geloofseenheid en solidariteit, hetwelk zelfs nu, in zijn nog onvoldragen toestand, ons Europeanen tot groote voorzichtigheid dringt.

In deze omstandigheden zal het natuurlijk voor Rusland verreweg het beste zijn, van alle verdere veroveringsplannen af te zien en zich liever met de politieke organisatie en de verdere stoffelijke en geestelijke belangen van het reeds verworven gebied bezig te houden. Doet het dit, dan zouden Rusland en Engeland, in plaats van steeds naijverig elkanders minste behandelingen te bespieden en samen te twisten, kunnen komen tot broederlijke samenwerking, daar zij dezelfde belangen hebben, en zich voor het vervullen van eenzelfde taak moeten voorbereiden. In vroegere jaren plachten de Russen hun voortdurend opdringen naar het zuiden, en hun schenden van de neutrale zone daarmede te verontschuldigen, dat zij Engeland aanvalsplannen op Russisch Turkestan toeschreven. Doch tegenwoordig zal geen ernstig staatsman daaraan meer denken: ieder weet, dat Engeland zich gelukkig rekent, in Afghanistan een schuts-