io6

BESCHOUWING OVER DE PSYCHOLOGIE VAN DEN OORLOG.

voorvaderlijk verleden en dat daardoor juist voor ons onbegrijpelijk is. In den daarmede overéénkomenden slaap, welke bij de personen, die medium worden genoemd, opgewekt wordt en in de periode, medium-mniek genoemd, drukte de beroemde somnambule van Flornoy zich in het Sanskriet uit — zonder twijfel reminiscenties van de taal, die in de afstamming gesproken was, een taal, die hij in bewusten toestand volstrekt niet kende.

Thans komt de phase, die de doodsstrijd genoemd wordt: onrustige, heftige bewegingen van de ledematen, stuipachtige trekkingen van het lichaam; een woeste blik, die schrik inboezemt; tandengeknars; schuim op de lippen, harde samenklemming der kaken, kreten, gebrul, dat niets menschelijks meer heeft. Dit is het onbewust dierlijke, dat een verwonderlijke kracht bij een stervende ontplooit, en veel sterker is dan die welke de mensch in zijn volle gezondheid bezit, en zich met vergeefsche pogingen tegen den onmeedoogenden vijand verzet: een enkel mensch, hoe krachtig hij ook zij, kan hem niet meester blijven, dikwijls zijn er meer voor noodig. Met deze phase komt bij den gevoellooze, wanneer hij vreest voor de tusschenkomst van den chirurg, de periode van opwinding (delirium tremens) overeen. Hoe ververzwakt en uitgeput door een ernstige aandoening of door een ernstig ongeluk de zieke of de gewonde ook zij, hij is toch een hoogst gevaarlijk wezen, tegenover wien het verstandig is, voorzichtig te zijn, op gevaar af door hem gewond of gedood te worden. Om hem onschadelijk te maken, bindt men hem, evenals een wild dier, dat in de val gevangen is, met banden van beproefde stevigheid.

Op de dramatische periode volgt een diepe en sombere stilte, het laatste bedrijf vóór het vallen van het scherm, het voorspel van het einde. Het is de beschermengel, de trouwe schildwacht, die zonder een oogenblik verpoozen over ons behoud waakt van de geboorte tot den dood, het is het vegeteerende deel alleen dat nog strijdt — stil en dapper. Hij zal ons het laatst verlaten met den laatsten hartslag, den laatsten zucht, de laatste ademhaling: het is de eeuwige slaap, de werkelijke dood, de lichamelijke dood, de dood van het lichamelijk instinct. Als hij, begiftigd met een groot weer-