VAN HET BRITSCHE RIJK

worpen rassen, waarin het verantwoordelijkheidsgevoel van den bestuurder tevens tot uiting komt.

Wij kunnen de geschiedenis van het ontstaan van die verschillende stroomingen hier niet in bijzonderheden nagaan, en zoo moet ik volstaan met er op te wijzen, dat hun voornamelijk van twee zijden bronwater toevloeide. Vooreerst van de oude klasse der Engelsche Lords, die in het moederland evenals in het overzeesche gebied met het groeien der plichten in toenemende mate een gevoel van verantwoordelijkheid ontwikkelde; duidelijk teekent zich nu haar houding af van de oorspronkelijk slappe, meestal slechts op winst en maatschappelijk aanzien gerichte houding van de parlementaire oligarchie der 18e eeuw. Daarbij komt nu verder de opkomst van de tot dien tijd van de leiding der publieke zaken vèr gehouden elementen van non-conformistische herkomst uit den middenstand, die als gevolg van de economische omwenteling en de ontwikkeling van het land tot democratie mede aan het bewind kwam. De zendings- en bijbelgenootschappen, die aan het einde der 18e eeuw plotseling het eene na het andere gesticht werden, zijn de vrucht van de methodische réveilbeweging om daartoe op te wekken, die vooral deze kringen van den middenstand gegrepen had. En uit dezelfde klasse werd ook de philantropische beweging gerecruteerd, die het zwaartepunt zeer spoedig van de verkondiging van den geopenbaarden heilsgodsdienst overbracht op de verbreiding van de Westersche, d.i. de Engelsche cultuur.

De politieke doorwerking van deze stroomingen is overal na te speuren, waar de Britsche heerschappij over een gekleurde bevolking gevestigd was, vooral in Voor-Indië, waar de uitbreiding niet alleen tot beveiliging van het verkregen bezit, maar tevens tot bescherming der bevolking tegen despotisme en anarchie plaats had, en waar met de introductie van het Engelsche opvoedingssysteem voor de hoogere klassen vóór nu juist 100 jaren een der in zijn gevolgen belangrijkste gebeurtenissen der wereldgeschiedenis plaats greep, en in Zuid-Afrika, waar de humanitaire kleurlingenpolitiek der Regeering groote deelen van de ingezetenen van Hollandsche boeren drong tot emigratie dieper het land in, en waar juist de groep der missionarissen ter wille der negers