wat is waarheid?

Vast en zeker, men moet altijd de waarheid zeggen; maar waar is zij, de waarheid?

Ja, oprechtheid, rechtschapenheid zijn noodzakelijke deugden!

Ik verwijt het mij bijna zoo straks te hebben durven beweren, dat men soms onwaarheid moet zeggen. Helaas, wie onzer zou durven volhouden, dat hij nooit had gelogen? Het is al een leugen om dat te beweren.

Zeker, de geleerde liegt nooit voor zoover hij zijn waarnemingen vermeldt. Ik heb niet één geleerde gekend, die de cijfers, welke het resultaat waren van zijn onderzoekingen, zou hebben durven vervalschen.

Wanneer men zijn mémoires schrijft, zooals zoovele schrijvers, diplomaten, generaals, politici en artisten hebben gedaan, mengt zich dikwijls onwaarheid in hun verhalen. Toch zijn die onwaarheden dikwijls schijn. Het zijn geen gewilde leugens, maar onbewuste inkleeding van de waarheid, te wijten aan onnauwkeurigheid van het geheugen. Edmond Biré heeft meer uitgeweid over onnauwkeurigheden — om het vergoelijkend uit te drukken dan Victor Hugo zich heeft veroorloofd bij het vertellen over zijn leven. Zeer zeker hebben Retz, Saint-Simon, Chateaubriand en vele anderen zich ook te verwijten, dat zij niet de waarheid hebben gezegd in hun bewonderenswaardige geschriften.

Hoe gemakkelijk het schijne altijd de waarheid te zeggen en niets dan de waarheid, is het toch nooit zoo gemakkelijk.

Laat ons toch de conclusie trekken, zooals ik aan het begin van deze korte studie zeide, dat het gemeen is te liegen en dat al ons streven daarop gericht moet zijn om de leugens geheel uit te bannen, zelfs met de grootste krachtsinspanning.

De waarheid! de geleerde, de historicus moeten haar nasporen, de artiest moet haar benaderen en een behoorlijk mensch moet haar zeggen!

Charles Richet.