AAN BANDEN IS GELEGD

huishouden, geheel in het belang van den consument, is de door de malaise aangerichte schade niet zoo erg als elders. De levensstandaard is niet zoo plotseling omlaag gerukt als in Amerika. Nu kan men zich er wel gemakkelijk van afmaken om deze noordelijke landen tot voorbeeld te nemen, door te zeggen, dat ze maar klein van oppervlakte zijn, dat ze een homogene en uiterst gedweeë bevolking hebben, en dat zij nooit den moeitevollen en gevaarlijken rang van groote mogendheid hebben behoeven op te houden. Doch ondanks dat alles blijft hetgeen wij in Scandinavië hebben zien gebeuren zijn volle beteekenis behouden, en is het mijns inziens wel degelijk toepasselijk op sommige problemen, waartegenover de wereld, en speciaal ook Amerika, zich thans geplaatst ziet.

De tegenwoordige ontwikkeling van de Scandinavische landen houdt het midden tusschen het ongebreidelde kapitalisme van Amerika vóór de ineenstorting en het arbitraire Marxistische Communisme van Rusland vóór de wijzigingen, die Stalin een jaar geleden daarin aanbracht. Zij zijn tot dezen middenweg gekomen door de bestaande vormen van kapitalisme te wijzigen en door andere te vervangen, door de normen van andere economische systemen over te nemen; en door andere vormen van eigen vinding in te voeren. Zij hebben het klaar gespeeld, het kapitalisme aan banden te leggen op een wijze, zooals men in de Vereenigde Staten van Amerika heeft trachten te bereiken met de op instigatie van President Roosevelt in de laatste zitting van het Congres tot stand gekomen wetten. In Scandinavië is dit bereikt in een tijdsverloop van dertig jaren of langer, door het werken in de richting van coöperatieve verbruiks-vereenigingen, door tijdige en verstandige deelneming door den Staat op het gebied van belangrijke industrieele ondernemingen, zooals electriciteit; door toedoen van een soepele arbeidersbeweging; door een langdurig proces van sociale opvoeding. Merkwaardig genoeg heeft dit opvoedingsproces zelfs de inzichten van den kapitalist gewijzigd, en wel in die mate dat hij, naar men zegt, in sommige gevallen zelf heeft medegedaan om de beweging voor bezuiniging in het huishouden langs coöperatieven weg te steunen.