DE ABBÉ DE ST. PIERRE

het ook de tijd van Frederik den Groote en Katharina de Groote was. Het was de tijd, die de opkomst van het Pruisische militairisme en van het Britsche imperialisme zag, de tijd, die den inval in Silezië en den moord op Polen zag. In de derde plaats waren de drie deelen van de ,, Projet de paix perpétuelle" slecht geschreven en zelfs nog slechter gesteld. De grootte en omvang van het werk waren juist een beletsel voor zijn verspreiding. Want in het algemeen bemerken wij, dat de politieke werken, die bestaan blijven, niet de zwaarwichtige verhandelingen, maar de korte, pittige, veelzeggende brochures zijn. Het nageslacht heeft niet den tijd om Machiavelli's „Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio" te lezen, maar het leest nog wel ,,Principe". Wij nemen geen notitie van de Novum organum van Bacon en de theologische twistgeschriften van Milton, maar wij lezen nog wel de Essays en de Nova Atlantis en de Areopagitica. Wij stellen geen belang meer in de Nouvelle Héloïse van Rousseau, maar Le Contrat social handhaaft zijn plaats nog. Zelfs fanatieke socialisten zijn niet in staat de twaalfhonderd bladzijden van das Kapital van Marx te verwerken, maar ieder socialistisch werker is nog vertrouwd met het communistische Manifest.

Maar hoewel wij zeer geldige redenen kunnen vinden voor de verwaarloozing van den Abbé de St. Pierre, is het niettemin waar, dat zulk een verwaarloozing volkomen onverdiend is. De ,,Projet de paix perpétuelle" is een standaardwerk, het blijft een mijlpaal in de geschiedenis van het denken. Meer dan ooit verdient de Fransche denker in dezen tijd waardeering als leider en ontwerper van de politieke gedachte, want hij moet beschouwd worden als de werkelijke Vader van den Volkenbond. Het is geen bloot toeval, dat de ontwerper der vredesgedachte een Franschman was. De Fransche geest, helder en vlug van opvatting, logisch in argumentatie, is steeds een pionier geweest, zoowel in denkbeelden als met de daad. Of wij de geschiedenis der differentiaalrekening, van het vliegtuig, van de evolutie-theorie, van militaire strategie, socialisme, bacteriologie of de automobiel beschouwen; een feit is het, dat wij aan het begin van zeer vele groote moderne denkbeelden of uitvindingen meestal een Franschman vinden.

Nog minder is het een bloot toeval, dat St. Pierre's boek