bismarck en de poolsche quaestie

Posen gevoelens van loyauteit en trouw aan de Kroon te ontwikkelen. De methode, die Bismarck zich voorstelde toe te passen om het poolsche element in Posen te bestrijden, was zeker superieur aan die van de nationaal-liberale partij; maar hij had niet genoeg kracht om die te laten triomfeeren en capituleerde voor de meerderheid der ministers; ook moest hij tegen het einde zijner dagen erkennen, dat niet alleen de geestelijkheid en de adel, maar evenzeer de poolsche boeren vijanden van den pruisischen staat waren geworden.x) Eindelijk slaagde Bismarck er niet in, het belangrijkste der aan de poolsche quaestie verbonden problemen op te lossen, omdat hij niet zoover kwam, dat hij de betrekkingen van Duitschland met Rusland definitief regelde. Daar hij de duitsche eenheid tot stand had gebracht zonder het Tsarisme vernietigd te hebben, moest hij op zijn haat rekenen; hij bereidde op deze wijze buiten zijn weten den naasten oorlog voor, die het zoo dikwijls bestreden denkbeeld van een poolschen bufferstaat moest doen herleven.

Om kort te gaan, het portret van Bismarck, zooals het duitsche nationalisme het geteekend heeft om er zich tegen de Polen van te bedienen, vereischt twee correcties. Bismarck is een groot strijder geweest ten dienste van de gedachte van den Drang nach Osten, maar van hem is niet het hakatistische stelsel afkomstig en evenmin is hij de schepper van de theorie der nationale homogeniteit van Pruisen; verder had hij het niet voorzien op de hutten der poolsche boeren, die hij niet wilde uitroeien. Anderzijds, indien men rekening houdt met de meest recente getuigenissen, moet men tot kleinere proportiën terugbrengen de meer dan eens met zoo veel behoedzaamheid gesignaleerde tegenstelling, die de politiek van Bismarck scheidt van die van Kanselier Bethmann-Hollweg. De breuk met St. Petersburg, de banden van een eeuwenoude vriendschap ten spijt, daarna de daad van den 5en November 1916 vormen geenszins een contrast met de politiek van den stichter van het Keizerrijk; integendeel, deze gebeurtenissen bereidden de oplossing der problemen voor, die Bismarck zelf had geschapen en aan de volgende generatie overgedragen.

Joseph Feldman.

1) Penzler, Fürsl Bismarck nach seiner Entlassung, dl. VI, p. 476,