DE GEDENKSCHRIFTEN VAN GENERAAL DE CAULAINCOURT

het samengaan van zijn rol en zijn gevoelens met volledige onbaatzuchtigheid; daar is zijn eindoordeel over andere vorsten: over den Koning van Pruisen „een sergeant-instructeur, een dier", over den Tsaar, waarvan Napoleon „1'exquise fourberie" (het woord is van Albert Sorel) heeft aangevoeld. Intusschen zij, en passant, aangeteekend, dat volgens Napoleon de ontevredenheid van den Tsaar te zijnen opzichte gedeeltelijk haar oorsprong vond in de annexatie van Holland door Frankrijk, daar die operatie Rusland belette, de hulp der bankiers van Amsterdam ten behoeve van zijn zwaar belaste schatkist in te roepen.

Er valt voor den historicus niet minder te oogsten uit de gesprekken, die Napoleon met Caulaincourt over de buitenlandsche politiek heeft gehouden. Rusland bevindt zich natuurlijk op het eerste plan van hun samenspraken. Napoleon heeft slechts minachting voor de domheid van de Russische chefs, „menschen, die niet wisten te vechten"; voor Koetoesoff en voor Alexander, „die zich een slecht generaal liet opdringen"; voor de militaire administratie van de Russen, corrupt als altijd, die den Tsaar soldij liet betalen voor 600.000 man, terwijl het werkelijk effectief 100.000 man bedroeg, wat Caulaincourt in deze woorden uitdrukt: „de chefs en de commissarissen staken een kwart van het leger in hun zak". Daarentegen is Napoleon, evenals te Eylau, zeer getroffen door het stoïcisme van den Russischen soldaat, hem, dien Dragomiroff later „het heilig grijs redeloos dier" zal noemen. Hanoteau citeert ons in een noot, van de archieven van Caulaincourt afkomstig, een proclamatie van Koetoesoff, van den 3ien October 1812, aan zijn soldaten, die wel een van de merkwaardigste documenten is over de even primitieve als mystieke mentaliteit van de Russische troepen en hun generalissimus. Anderzijds vernemen wij, dat de consul-generaal van Frankrijk te Moskou, de Lesseps, en Caulaincourt even goed, dat wil in 't kort zeggen: de twee Franschen, die over de binnenlandsche aangelegenheden van Rusland het best waren ingelicht, vierkant afkeuren en hun best doen om door Napoleon te doen verwerpen het door de Duitschers gedaan aanbod, om de lijfeigenen tegen hun meesters op te zetten, onder het voorwendsel, dat dit een revolutionnaire maatregel zou zijn „in strijd met de