ó34

DUITSCHE KORRESPONDENTIE.

aannemelijke gronden voor zijn gedragslijn had weten aan te voeren. Ons leger zou zonder 't Septennaat sterk genoeg zijn geweest; daarvan hing.de europesche vrede niet af; en Bismarck zal er zich wel voor wachten, te ijveren voor het herstel van den Kerkelijken Staat.

Het verloop der zaak heeft echter getoond, welk eene geheime macht de roomsche menigte bij ons beheerscht. Zij heeft ditmaal juist zoo gestemd als vroeger, ondanks de brieven van den paus, en ondanks de wel is waar niet eenparige en eenigzins matte opwekkingen der bisschoppen. Bij ons kiezen eigenlijk de kapelaans. Zij drijven hun lieden als een kudde schapen naar de stembus. En zij hebben gehoor gegeven aan de bevelen van den Heer Windthorst en zijn vrienden. Wel is 't ondenkbaar, dat de geheele massa der roomsche geestelijkheid geen acht heeft geslagen op de woorden van den paus, zonder dat er nog iets steekt achter deze zaak. Ook zou de Hr. Windthorst niet zoo beslist tegen de pauselijke bevelen zich verzet hebben, indien daarbij geen geheime dingen in 't spel waren geweest.

Wij vermoeden, dat Rome een dubbel spel beeft gespeeld, een in 't openbaar, en een ander achter de schermen. Vandaar de geringe ijver, om zich te voegen naar de raadgevingen van den paus. Waar, ingevolge van 's pausen woord, de Vaderlandsliefde onder de ultramontanen zich openbaarde, geschiedde al het mogelijke, om haar stem weder tot zwijgen te brengen. Zoo verklaarden in de Rhijn-provincie zich 30 adelijke Heeren voor bet Septennaat, en gewaagden van de vorming eener „Katholiek-konservatieve partij.''' Doch reeds meer dan één van die Heeren heeft zich moeten terugtrekken. Op onderscheiden plaatsen waren verzoeningsgezinde roomschen als tegencandidaten tegen de mannen van het Centrum gesteld: algemeen geachte Heeren, vrome ka-