86

DE VEREENIGDE TIJDSCHRIFTEN

wel daar waar werkelijk sprake is van klokken als ook enkel en alleen om het naderen van den dood aan te duiden, dus zoowel als „Tonmalerei" als ook bij wijze van „Tonsymbolik".

In het recitatief-ariosa: „O Golgotha, unselges Golgotha" treedt het in de tweede beteekenis op. Men meent de doodsklokken te hooren:

De voorbeelden zijn voor het grijpen, in welk werk men ook zoekt. Ik bepaalde mij hoofdzakelijk tot de „Mattheuspassion", omdat men die bij ieder als bekend kan veronderstellen, maar wie eenmaal blik

heeft op dit merkwaardige verschijnsel, zal in alle composities (ik bedoel hier de vocale), tot zijn onzegbare vreugde steeds nieuwe vondsten aan het licht brengen.

Wij hebben reeds gezien, welk een fijn gevoelend schilder van natuurtafreelen Bach was. Zoo heeft hij o.a. het element „water" in de verschillende vormen met een zeldzame juistheid van toets weergegeven, of het de schuimende, van een wilde dan kalme zee gold, of de rivier, die haar golven voortstuwt, of ook de kabbelende beek. Weinigen hebben de geheimzinnige bekoring van het water aldus weten te vertolken. Wij denken aan Debussy, die dezelfde intuïtieve zekerheid had in dit opzicht.

Ziehier eenige motieven die de beweging van water in verschillende vormen weergegeven:

Arioso uit de cantate: „Ich will den Kreuzstab gerne tragen".

Tekst: „Mein Wandel auf der Welt seiner Schiffahrt gleich".

Basfiguur in de Aria uit de cantate: „Weichet nur betrübte Schatten"

^ /

Tekst: „Hier quellen die Wellen." Cantate: „Schleicht spielende Wellen."

Een eigenaardig factor is ook de eentonige beweging van een slinger, die Bach eenige malen te pas brengt, voornamelijk weer bij het voorgaan van den Tijd wil weergeven.

Cantate: „Allesnur nach Gottes Willen".

Tekst: „So bei gut als böser Zeit."

Als een reusachtig „tik-tak" vervolgt dit aangrijpende motief in het orkest zijn weg, terwijl het koor den daarbij behoorenden tekst zingt.

In zijne „slotbeschouwing" geeft Schweitzer vele wenken over de vertolking van Bach's vocale werken, met betrekking tot phraseering, accent, tempo, dynamische