356

dagelijks grooter worden. Wat ons daarenboven ten hoogste verwondert, wat het meest opmerkenswaardig is, ons uitermate getroffen heeft, is het feit, wat alleen Nederlandsch Indie te aanschouwen geeft, dat de overwinnaar het overwonnen land door den overwonnene laat besturen. Dat de overwinnaar zich geheel voegt naar de gewoonten en gebruiken van den overwonnene, zijn taal gebruikt en zijn godsdienst hem voorschriften stelt en zijn handelingen bindt. Waar toch m elk Mohamedaansch land de bescheidene uitoefening van een anderen godsdienst geduld, zoodanig dat het bestaan er van wel vermoed wordt, maar niet in het oog valt en geen uiterlijk vertoon, noch luidruchtige uiting haar aanwezen verraadt, daar wordt aan de Mohamedaansche godsdienst in Nederlandsch Indie aan die uitoefening een vrijheid verleend, die aan teugeloosheid grenst, want zelf de slaap van den overheerscher wordt gestoord door de luidruchtigheid van het Allah gevallig werk, dat vooral in de vastemaand bij voorkeur zich des nachts kenmerkt.

Hoe komt het, mag hier de vraag zijn, „ que les conqué„ rants les plus sages et les mieux intentioune's font rarement „le bonheur de leur nouveaux sujets?" Bij het meerendeel der menschen mag men aannemen, dat de neiging bestaat om het lot van hen, waarover hij als heerscher of bestuurder staat, te verbeteren, ten minste wanneer de middelen daartoe zijn voordeel niet in den weg staan, maar daarmede hand aan hand kunnen gaan.

Wanneer zijn handelingen, het winstbejag er buiten gelaten, niet immer in overeenstemming zijn met die neiging, dan is zulks niet altijd onwil, maar meestal onmacht of ontevredenheid.

De gestreelde ijdelheid die het gevoel beheerscht iemands geluk te hebben helpen bevorderen, is een krachtige motor tot weldoen. Daarbij zij nog gevoegd, dat het bewustzijn geestelijk meer ontwikkeld te zijn, derhalve op een hooger standpunt te staan dan zij, die de macht goedschiks of kwaad-