24

to be seen". Daarna groette hij mij beleefd, en begaf zich naar zijn kabinet, terwijl dezelfde bediende die mij de deur geopend had om binnen te treden, mij die ook kwam openen, om er uit te gaan.

Ik vertrok met de overtuiging dat de docter mij en alle Franschen in het algemeen, voor de onbeschaamdste praters over onnutte zaken houdt, indien hij het er namelijk van zijn tijd afneemt, om zich eenig denkbeeld van de Franschen en van mij te vormen.

De geest des tijds, de hardvochtigheid van het geslacht, dat de gruwelen der oorlogen van het eerste keizerrijk was ontsnapt en de wreedheid van het slagveld in het sociale leven toepaste, spreekt luide in het humouristisch ingekleed verhaal van den Franschen opmerker. Het was een droevige tijd, vijftig jaren geleden, voor den arbeider, niet alleen in Engeland, maar in de overige landen van Europa, in alle werelddeelen. Zooals het onlangs, in het negentiende congres van afgevaardigden der coöperatieve vereenigingen in Engeland en Schotland, werd herinnerd, was het voedsel schaarsch, het volk arm. Eerst na het afschaffen der graanwetten kwam er eenige verbetering. De arbeider liep eiken dag gevaar zijn loon te zien verminderen. Indien hij op zijn winkel kwam in kleeren, die er nog al goed uitzagen, had hij veel kans dat zijn meester zijn loon zou verminderen, denkende dat hij te veel overhield. De werkgever meende, dat zijn werklieden naar hem moesten opzien; sympathie voor hen koesterde hij niet. Allen, die met arbeid en handel iets te maken hadden, waren met elkaar in strijd. Men gebruikte geen vuurwapenen en toch werden de menschen neergeveld; er werd geen bloed vergoten en toch stierven de lieden. De roofridders en leenheeren der middeleeuwen waren verdwenen, maar een nieuwe tyran was in hun plaats getreden, onmeedoogender en veeleischender dan zij: het kapitaal. Die tyran stelde zich aan als een weldoener der menschheid, maar was onverzadiglijk.