407

drijven en dus hoogstens tot enkele dessa's zal moeten beperkt worden.

Een dergelijk onderzoek heeft, wat de residentie Bantam betreft, tot de conclusie geleid, dat in de afdeeling Pandeglang (de eenige afdeeling waar de verplichte koffieteelt in dat gewest nog bestaat), in de hooger gelegen streken op korte afstanden van de dessa's nog humusrijke gronden aanwezig zijn, die zich bijzonder voor de koffiecultuur eigenen. De verplichte koffiecultuur zal — althans aanvankelijk — tot die gronden worden beperkt en ook daar zal de eenvoudige cultuurwijze gevolgd worden.

Wanneer de ondergeteekende de opmerking, dat in een deel der Preanger regentschappen de gouvernements koffiecultuur aan sommige cultuurdienstplichtigen niet meer dan 3 a 4 cent per dagdienst opbrengt, nooit weersproken heeft, mag daaruit toch niet worden afgeleid dat hij de juistheid er van erkent. Misschien is vroeger hier en daar in gemeld gewest op minder geschikte gronden koffie geplant, zoodat een dergelijk laag loon verkregen werd, maar bij de tegenwoordige regeling omtrent de keus van gronden en de wijze van werken, kan er geen sprake zijn, dat voor cultuurdienst slechts 3 a 4 cent loon per dag ontvangen wordt.

In de onzekerheid die er bestaat ten aanzien van de opbrengst der koffiecultuur, mag ook, naar het oordeel van den ondergeteekende, geen reden gelegen zijn om een zoo nuttig en noodig werk als eene telegraphische verbinding tusschen Java en een deel der buitenbezittingen niet tot stand te brengen.

Gelijk tot dusver het streven der elkander opvolgende Ministers van koloniën is geweest, om het koloniaal verslag een steeds vollediger beeld te doen geven van den toestand der koloniën, zal ook getracht worden nog verbeteringen aan te brengen in de inrichting van het hoofdstuk dat over het leger handelt.

Aangenaam was het den ondergeteekende te zien, dat de