310

is weer schadelijk. Maar dit tijdelijke bezwaar moest men zich getroosten, om het zooveel grootere, telkens terugkeerende kwaad van de overstroomingen, te keeren. Daarom is de verergering van de ziekte, die in Augustus begonnen is, geenszins onverwacht gekomen, voor ieder die wist, dat kort te voren de werken aan de rivierdijken zijn begonnon, en gedurende geruimen tijd door geheel Kota-Radja voortgezet. Daarbij is in October en November veel gewerkt aan het openkappen der moerassige wildernis ten noorden van Kota-Radja, waardoor zeker ook geen onmiddellijk gunstige invloed geoefend is."

Ook in de omstandigheid dat de troepenmacht in Atjeh in de laatste helft van 1887 toegenomen is — (de sterkte was, gelijk uit den bovenvermelden staat blijkt: in Juni van genoemd jaar: 4198 man, tegen 3477 in dezelfde maand van 1886; in September: 4304, tegen 3649; in October: 4422, tegen 3485; in November 4335, tegen 3766, en in December 4512, tegen 3881 in het vorige jaar) —kan volgens den heer Pekelharing, een ongunstig moment gelegen zijn, bij de nog altijd bestaande onzekerheid der keuring van de nieuwe troepen die naar Atjeh gezonden worden.

„ Dit alles bij elkaar genomen," vervolgt de hoogleeraar, „— en er zouden nog andere schadelijke factoren genoemd kunnen worden, waarover ik echter hier niet wil spreken — maakt het noch onverklaarbaar, noch bijzonder onrustbarend, dat de ziekte in de laatste maanden van het afgeloopen jaar, in plaats van voortdurend af te nemen, verergerd is. Er is alle grond om aan te nemen, dat die verergering weldra weer voor verbetering plaats zal maken. Inderdaad luiden dan ook de berichten over de maand Januari van dit jaar al weder gunstiger. Nauwkeurige gegevens daaromtrent kunnen echter eerst later verwacht worden."

Het slot van het opstel is gewijd aan den loop der ziekte onder de dwangarbeiders, en, gelijk de hoogleeraar nader uiteenzet, leeren ook in dat opzicht de cijfers, dat er in