608

BoeJebeoordeeliugen.

opmerking blijken: Het is juist in Zwitserland, Saksen en Zweden, waar leerplicht bestaat, dat de werkman het welvarendst is. Vooral het eerste der drie genoemde landen geeft een schitterende proef van 't geen de intelligentie van een volk vermag en hoe rentegevend het kapitaal is, dat aan de volksopvoeding besteed wordt.

Na al het voorgaande zal de volgende tegenwerping van den heer Eomeijn : invoering van leerdwang staat het aaukweeken van vrijheidszucht in den weg, geen weerlegging meer behoeven.

Immers, als het eenig rationeel denkbeeld van vrijheid dat is, 't welk J. Stuart Mill daarvan had , (en de juistheid er van is mijns bedunkens onbetwistbaar) dan komt men door .invoering van leerplicht de vrijheid ook niet te na, daar men slechts de rechten van bet individu op ontwikkeling waarborgt.

De heer Eomeijn wil toch niet voor zijn burgers de vrijheid , die de zakkeroller zich gaarne zou toegekend zien n. 1. van ongestoord de zakken zijner cliënten te doorzoeken?

Daarenboven: een volk, dat niet verlicht is, kan ook nooit waarlijk vrij zijn. Het zal altijd ten speelbal zijn van éen of van velen, die het als hefboom weten te gebruiken , en zoo blijkt eene onontwikkelde menigte altijd een gevaarlijk bestanddeel in den staat. Eerst wezenlijk zedelijke en verstandelijke ontwikkeling maakt waarlijk vrij. ,, Durch Bildung zur Tugend, durch Tugend znr Preiheit" iFellenberg).

De vrijheid te willen bevorderen zonder aan de eerste voorwaarde tot het gedijen der vrijheid te voldoen, dat staat gelijk met een plant te willen kweeken op een grond, waarin de voornaamste bestanddeelen van het voedsel die1 plant ontbreken.

Dan zullen wij de menschen tot vrijheid opvoeden , watl neer wij de inenschelijke vermogens en krachten tot de