Mengelwerk.

op het maken van turf, op het graven van wijken en kanalen om de turf af te voeren, op den oorsprong en de ontwikkeling van de scheepvaart in deze provincie, op den scheepsbouw alhier en 't geen er meê in verband staat.

Die bloeijende veenkolonies, gij weet het, hun oorsprong is te zoeken in een tijd, nog geen 2| eeuw geleden, toen de strijd met een magtigen vijand ligchaam en geest onzer vaderen tot eene buitengewone inspanning dwong. Die inspanning verhoogde en versterkte do krachten zoodanig, dat niet alleen binnenlands belangrijke droogmakingen en inpolderingen tot stand gebragt, maar ook in verwijderde wereldstreken, na strijd met- en ten spijt van onze vijanden, handelsverdragen gesloten, landen gekocht en in bezit genomen en volkplantingen gesticht werden.

Door zulke bijzonderheden bij de plaats - aanwijzing en beschrijving te vermelden — kan het zijn levendig te schilderen—■, bewegen wij ons op historisch terrein, en zien onze leerlingen den mensch werkzaam om zijne stoffelijke welvaart te vermeerderen, en onder en door die werkzaamheid zich redelijk en zedelijk te ontwikkelen.

Doch dit kan ook in andere bijzonderheden der aardrijkskunde worden aangetoond. Verschillende gedenkteekens, in ons vaderland verspreid, geven er aanleiding toe. Om slechts iets te noemen, gindsche gedenknaald op Heiligerlee's vlakte, door velen van u nog dezen morgen begroet, herinnert u het eerste slagveld in den 80-jarigen strijd tegen geloofsdwang en tirannij, herinnert u den eersten der Nassausche helden, die aan 't vaderland zijn leven gaf. — Vader Willbm's tombe in Delft, of een zijner standbeelden in den Haag, brengt

i