EEN TERUGGANG?

nieuwe «gebieden», nieuwe facetten ontdekt, die dan evenzoo vele objecten vormen van wetenschap. Men denke slechts aan de psychologie, die eerst onderdeel van de philosophie, thans langzamerhand een steeds zelfstandiger plaats gaat innemen in de rij der wetenschappen.

Zoo is het nu eenmaal, men kan één en hetzelfde verschijnsel bekijken van verschillende zijden. Enkele concrete voorbeelden mogen de voorgaande, ietwat algemeene beweringen nader verduidelijken en staven.

Het verschijnsel «mensch» laat zich beschouwen van verschillende kanten. De mensch is beurtelings object der medische wetenschap, rechtsgeleerdheid, economie, psychologie, philosophie enz.

En dat, wat den mensch onderscheidt van het dier: zijn denken, kan eveneens bekeken worden van verschillende zijden. Men kan het denken beschouwen: logisch, voorzoover men de wetten van dat denken wenscht te kennen, physiologisch, indien men zijn organische functie onderzoekt, kentheoretisch, wanneer men het in verband brengt met zijn kenvermogen. En misschien zijn er nog andere kanten te vinden.

Het is nu een eisch van de wetenschap, dat de verschillende vlakken van het object streng van elkaar worden gescheiden. De medicus en de jurist, de econoom en de psycholoog hebben principieel niets met elkaar te maken, ofschoon ze het allemaal hebben over hetzelfde iets: de mensch.

Intusschen, uit de voorbeelden blijkt, hoe één en hetzelfde verschijnsel zich telkens tot tal van beschouwingen leent. En de voorbeelden kunnen haast willekeurig worden aangevuld.

Een verschijnsel, mede met tal van andere, is voor den menschelijken geest: de literatuur. En ook de literatuur, evenals elk ander verschijnsel, kan van verschillende zijden worden bekeken. Ieder kunstwerk toch kan men beschouwen naar zijn «kunstwaarde» en zijn «motief». In het eerste geval onderzoekt men het kunstwerk naar zijn schoonheidswaarde. In het tweede