BIJ DEN ZEVENTIGSTEN VERJAARDAG

van Cyriel Buysse vertelt. In het eene boek is de sterkste de bruut, het man-dier, dat in den strijd der geslachten zegeviert, lomp en met geweld. Het wijfje, dat het hebben wil, grijpt het en mishandelt het als het er lust in heeft. Hoe wordt de arme Maria na de gewelddadige behandeling, die zij van Reus Balduk in het korenland moest ondervinden, niet gesard en gemarteld! Buysse schildert dat in felle kleuren en hij spaart geen enkel detail. »Het Recht van den Sterkste« was destijds het beste naturalistische boek, in onze taal verschenen. Het lijden van Maria, het ontzettend einde, het gruwelijk gebeuren bij het neerlaten der kist in het gedolven graf, dat al stond geschilderd met forsche hand, zonder fijnheid, ruw als de driften der boeren, maar toch ontroerend, want een kunstenaar van huis uit hanteerde het penseel. Hij was een stoere kerel, deze schilder van het Vlaamsche leven; hij hield niet van zeuren en fleemen, hij haatte de dingen niet door zoet verstandelijk geredeneer. Hij zou op dat oogenblik een boek als »De Tantes« niet hebben kunnen schrijven. Hij heeft het geprobeerd. Hij schreef »Wroeging« en het rammelde van melodramatisch geknutsel.

Maar het realisme heeft hem op den duur niet kunnen bevredigen; nadat hij de uiterlijke dingen beschouwd had, leerde hij zien wat erin en erachter leefde. Aanvankelijk stonden z'n menschen op het eerste plan min of meer los van het levensmilieu; in »De Tantes« zien we de menschen door de omstandigheden waarin ze leven heen.

Deze beide boeken vertegenwoordigen twee sterk uiteenloopende perioden in Cyriel Buysse's schrijversloopbaan. Het realisme bleef hij niet trouw, want hij was geen genrekunstenaar; hij groeide en wat hij naturalistisch bereikt had, bevredigde hem niet langer. In »De Tantes« zijn geen felle kleuren, maar het is ook niet bleek en bloedloos. Van het toomelooze, van de hevigheid in »Het Recht van denSterkste« is hier geen spoor, maar de kunst, waarmede hier van groot en hevig vrouweleed wordt verteld, is van het edelste gehalte. Dertig jaar geleden speelde de humor geen rol van beteekenis in Buysse's werk; in »De Tantes« vervult hij er