TOONEEL OVERZICHT.

1139

figuren, zij kwamen uit een sfeer, en hadden een uitstraling om zich heen, die niet van tooneel waren, zooals wij dat gewoonlijk opvatten, maar van den Tempel en de Thora.

De regie werkt in dat Habima Theater met lichteffecten van clair-obscur, die vaak aan Rembrandt doen denken, en die niets naturalistisch hebben, maar magisch lijken. De grime en de schminking van de gezichten der spelers zijn zóó geaccentueerd expressief, dat zij wel eens aan maskers doen denken en nu en dan verstarren, groepen zoo extatisch, dat zij stil blijven staan, en het bewegende spel roerlooze plastiek wordt. In het tafereel van der Golem, waarin een groep Joden in den hoogen toren gevlucht zijn, in angst voor het progrom, en waarin later de Inquisiteurs naar het kinderbloed komen zoeken, wordt die groep zóó schilderachtig over het tooneel verdeeld, in zulk een geheimzinnige belichting, waarin elk gezicht tot allerhoogste expressie komt, dat het geheele tooneel zwaar geladen is van huiverige mystiek; vooral ook door de figuur van den languit rustenden Messias rechts, waarover een bovenaardschen heiligenschijn droomt.

De uitbeelding van den Golem door Messkin is een wonder van tooneelspeelkunst, dat alle hoogste mogelijkheden die ik er mij van had voorgesteld, overtrof. Ik had, in de film, Paul Wegener als de Golem gezien, en dacht, dat het onmogelijk was, deze tragisch-siniestere figuur ontzettender en fataler uit te beelden, maar zooals Messkin het deed, verbleekt de Wegener-Golem er bij. Hij deed op huiverig-tragische wijze voelen, hoe door de inertie van dit massale, logge, brute oer-kracht lichaam een ziel moeizaam worstelend trachtte heen te breken, en hoe hulpeloos en deerniswekkend die ziel belemmerd bleef in die geweldige krachtvleesch-massa. Nu en dan, in een klagelijken glimlach, in een weifelend glanzen op het gigantisch wezenlooze gezicht, voelde men het tragische doorbreken van de ziel door de logge massa van dierkracht zonder menschelijkheid. Merkwaardig was in het le proloog-tafereel van Der Golem te zien, hoe deze Joden ook Christelijke figuren in de perfectie kunnen uitbeelden. Welk een superbe figuur, die Bisschop-Inquisiteur, welk een volmaakte monnik, die om den kindermoord van wroeging verteerden monnik, die daar voor hem neerknielde om vrij van schuld te worden door de absolutie !

Het zou niet geheel billijk zijn, nog eens de zooveel mindere waarde van de prestaties onzer vaderlandsche tooneelkunst spijtig te erkennen, vergeleken met de magisch-machtige tooneelwonderen van dit Habima Theater. Immers deze Russische kunstenaars hebben onder de regie gewerkt van een regie-kunstenaar, zooals wij er geen enkelen in ons land bezitten, en zij