DE AVONTUURLIJKE JEUGD VAN LAUZUN

briefwisselingen en mémoires hebben nagelaten, welke voor ons een bron van gedurige verrassing en bewondering zijn, de voortreffelijkheid van inhoud en trant wegens? Er moet dus wel, bij gebrek aan een schoolsche opleiding in dien zin, m die zoo keurige en evenwichtige Fransche samenleving van de 17e eeuw een stijl-traditie bestaan hebben, waaraan ieder rechgeaard man, iedere fijnvoelende vrouw als van zelf zich aanpaste, bijna instinctmatig, na ze in de wieg te hebben opgedaan, en welke tot het diepste geestelijk bezit behoorde van een ras, dat sedert een paar eeuwen er op uit was zijn maatschappelijke omgangsvormen gedurig te verbeteren, de hoofschheid van zijn manieren steeds ceremonieuser te volmaken, en de sierlijkheid van zijn spraak meer en meer te verfijnen. Op zuiverheid van taal en strikte naleving van spraakkundige regels, welke niet eens vaststonden, kwam 't er zeker in hoofdzaak niet op aan; wel op harmonie van wending, vlotheid en duidelijkheid van uitdrukking. Zelfs bij de beroemdste, begaafdste brievenschrijvers, als bij Madame de Sévigné, bij de expressiefste, geoefendste opstellers van mémoires, als bij Saint-Simon, worden we voortdurend getroffen, zoo niet gehinderd, door de gebrekkigheid van een taal, waarin fouten en vergissingen bij de vleet voorkomen. Daarentegen is die taal van een natuurlijkheid en een ongedwongenheid, die ons beschamen. Ze klinkt met den levendigen toon van iets dat leeft en groeit; ook al is er iets statigs aan, stroef is ze nooit; ze bezit het losse rhythme van de gesproken taal dier dagen, zoo zwierig en helder, »C'est le style de notre familie^ mocht de groote Arnauld beweren, toen men hem bij het verschijnen van zijn eerste letterkundig werk geluk wenschte: zooals hij schreef was hij gewoon de zijnen te hooren spreken, met evenveel zorg en scherpte. Pascal kon ongeveer hetzelfde zeggen, en ook voor hem bestond er, door al de zijnen langzamerhand en progressief gevormd en verbeterd, een Pascal-stijl waarvan hij, Blaise, de erfgenaam was.

Wat inzonderheid Puyguilhem betreft, veel kreeg hij niet te leeren, gezeten naast des Maréchal de Gramont's kinderen, onder de oogen van de door den hertog gekozen ma-