Nieuwe boeken in Delpher op 20 juni 2022

Een klassieker uit de Nederlands-Indische literatuur. Zó beeldend geschreven door Madelon Székely-Lulofs dat je je al op de eerste pagina aan de rand van de weelderige jungle waant, uitkijkend over de jonge aanplant op de rubberplantage. Gebaseerd op haar eigen ervaringen als echtgenote van een rubberplanter in Deli, Noord-Sumatra, schreef zij in 1931 haar debuutroman. In Rubber, en meer nog in haar tweede roman, Koelie (1932), schetst Székely-Lulofs een onthullend portret van het leven van planters en koelies (ongeschoolde contractarbeiders) in Nederlands-Indië. Rubber werd een bestseller, maar het werk werd in de kolonie slecht ontvangen. Daar zat men niet te wachten op een realistisch relaas over de slechte behandeling van de contractarbeiders door de koloniale planterselite en plantageopzichters.

Het in 1778 opgerichte Bataviaasch Genootschap was een Nederlands koloniaal wetenschappelijk genootschap in Batavia. Met een eigen museum, drukkerij en bibliotheek vormde het Genootschap het centrum van de wetenschap in Nederlands-Indië. De Verhandelingen van het Genootschap bevatten beschrijvingen van aanwinsten, lijsten met namen van de leden, en essays. Vanaf 1852 verscheen het Tijdschrift voor Indische Taal-, Land-, en Volkenkunde: tot op de dag van vandaag een waardevolle bron van kennis over de geschiedenis, kunst, en literatuur van de verschillende regio’s in Indonesië. In Delpher zijn ook door het Genootschap verzamelde publicaties met beschrijvingen van handschriften, prentbriefkaarten en museale objecten beschikbaar.

De Nagarakartagama (1365) is een Oud-Javaans lofdicht voor de Javaanse vorst Hayam Wuruk. Deze Nederlandse vertaling biedt de lezer een bijzondere inkijk in het leven aan het hof van een veertiende-eeuwse vorst van het vorstendom Majapahit. De tekst geeft een opsomming van de gebieden die onder het gezag van de vorst vielen en bevat een gedetailleerde beschrijving van de hoofdstad. Een belangrijke taak van de vorst was het uitvoeren van religieuze rituelen; zo beschrijft dichter Prapanca hoe vorst Hayam Wuruk in de hindoe-boeddhistishe Singosari tempel zijn overgrootvader Kertanegara eert. Het originele palmbladhandschrift met de tekst bevond zich in de collectie van de Universiteitsbibliotheek Leiden, maar werd in 1970 aan Indonesië teruggegeven.

Leren lezen is een klein wonder. In de eerste klas, tegenwoordig groep 3, veranderden de onbegrijpelijke letters van het alfabet na veel oefenen in klanken en uiteindelijk woorden. Ter bevordering van het leesplezier schreven Jan Ligthart en Hindericus Scheepstra - de onderwijzers achter het leesplankje aap noot mies - “door-ren-boekjes”: spannende verhaaltjes die kinderen meteen wilde uitlezen. Hoofdonderwijzer en kinderboekenschrijver W.G. van de Hulst volgde hun voorbeeld met zijn succesvolle serie Voor Onze Kleinen: humoristische, soms thrillerachtige boekjes voor jonge lezers, die de leesbevordering stimuleerden en waarmee de woordenschat werd uitgebreid.

Voor veel kinderen waren boekjes een ongekende luxe. Niet voor niets stond in de Lager Onderwijswet van 1920 dat gemeentebesturen geld beschikbaar moesten stellen voor de inrichting van een schoolbibliotheek. Een goede schoolbibliotheek is van beslissende invloed op het leven der leerlingen, aldus een negentiende-eeuwse pedagoog: “De schoolbibliotheek verruimt den blik der kinderen, brengt hun vele nieuwe voorstellingen aan, en is dus een steun voor het onderwijs, zoowel als voor de zedelijke opvoeding”. Katholieke, protestants-christelijke en openbare schoolbibliotheken hadden ieder hun eigen kinderboekenauteurs, die gretig werden gelezen.

In veel lesmethodes, van leesonderwijs tot aardrijkskunde, speelt de kolonie Nederlands-Indië een rol. De kolonie was een “wingewest”, waar de Nederlanders het voor het zeggen hadden. Economische uitbuiting en ongelijkheid op basis van gender, klasse en religie werd via schoolboekjes gelegitimeerd. Meningen en emoties over “de ander” stammen vaak uit schooltijd. Dit is een goede reden om onderwijsmethodes uit het verleden intensief te onderzoeken. Schoolboeken geven antwoord op vragen over het ontstaan van hedendaagse denkbeelden over bijvoorbeeld minderheden.