De Volkskrant

rv«ört eschie<ïenis" zal door de iSk 7, P°litici van die jaren niet uSek rden srfeenomen. Socialist, lykk pr°*estalit e» liberaal, alles ?%i" *& de oorlog een politiek binnenstroomde, of liever: Ha^de. wordt door Hoek aa- Seii <*P de persoonlijke korrel heeft hij tegen ï^: ?p U* e Jaren van en rond de t 1 (f»gaven geen leiding aan het Me jJ?^6ll eerder nog ergier), ze geweest om snel naar de- (^6 verhoudingen terug te %l» erger) en ze hebben „een b""g ,56rnaakt van zuivering, be- V (i J-Jt 3** het niet voor minder. Hij f' Hpt boek een „politiek experi%. -3 maakt echter evenzeer de a». an een persoonlijk experifittefj °P bijna elke bladzijde de enS doorklinkt van de terug- S\ ii 6ft'fe e de eerste verte niet J-ha rvoor gestreden heeft. d *om?° Van -Politieke geschiedel. Wj' grotendeels opgeivuld met Xi« goedig staatsieportret van A(jerwillhelmina. Het onderschrift k% Zachtmoedig: „In mythische ïA'i" Openhartiger en feller k%Wi de Jong deed in zijn opl|N üj? tekent Hoek (voorti% y AR-kringen) het verlan'sèu koningin en haar Londen- UrS (Romme wist er overi-

S_H v, ff» S nieel naar een grootse K macnt de stijl van korw'/ïierh *• meende —en °rn sprak dat vlak na de Pv'aHd et openbaar uit — dat ftCi1- lrefn Politieke partij was ge- militair gezag (oftewel >«S 'Wen' zou volSens koningin v Ju* ree'ering veel langer *. Ageren, dan gebeurde, aldus

c- P. M. ROMME • • • corporatisme ...

X!Jt£e]5e, Pohtici als De Quay, Beel . \y*h gelijkgerichte herj k°: a' D schrijft onomwon,JPsf uay in Sint Michielsge-Ir* vft _£_T Waren blijkens hun uit- A5'J. o?^n .betere Oranjeklanten t?> K6tl ,eoi • ziJ waren voorstanders Vet democratie. Zij zou- net nieuwe Nederland ver

(ADVERTENTIE) !• ' ' '■ ' !■". —O ■■ ■■-. ■ Uw salaris m fflv#ï; A mma Hiil via de I Boerenleenbank I ■11 W'l Yl.een 2.een 3. een | maand Persoonlijke hypotheek alarisextïa Lening t0t90% i Daar is alles voor ti. '-.Is U regelmatig Uw Onverwachte grote Een eigen huis is m: I':.; zeggen, Want ais h salaris ontvangt via een uitgaven kunnen 't U binnen Uw bereik. ' ii -9© wongen sfeer, dicht bij U in.de buurt. t ÖDGH 1 mSÖSISrOOk' non cm oon ai/nnH in Hd Miaot.^ H'l'lH Vi |?4ï-j ||fi| LG _H_H_ 9—■R—HRÈHRÉfI MMM«MAaiMB %teif) vfrQtirtinftpn nnl ' rr""r * ■■■ ■.■...■.■.■.■.■...... ■ .... ..... ..... . -^

. (Van onze correspondent) l| fiAAG, 16 mei. — Een boektitel als „Politieke geschiedenis (: oorlog en nerstel" klinkt netjes neutraal. Het laatste f kfe iading onder zon kleurloze vlag verwacht, is een met ver- geschreven zwartboek over alle feilen, baantjesjagerijen i jj. plannetjes van vrijwel de hele politieke top in i'O tot ron<* 1546. Jac. S. Hoek, verzetsman en na de oorlog 1 t'ea,eritair redacteur van Trouw (nu voorlichter van het Europees j. ent) heeft dit zeer persoonlijk geschreven zwartboek deze titel Utfa?.evfn- Zelfs de aanbevelende flaptekst staat stijf van de brave "^e auteur weet voortreffelijk te relativeren...", wordt ttjg -• Nu, dit is precies een eigenschap die in tiet uiterst boeiende te bespeuren is.

van de anti-de\piasto plannetjes hoort ook het *k k voor corporatistische Katholieke politici (Romme voorop) en sommige socialisten (Brongersma's bewondering voor het Portugese systeem), ieder in eigen varianten. Hoek noemt de voorstellen van Romme (in de brochure van juni '45) ronduit „autoritair". Snijdend veroordeelt hij gedachten als „Oranje, het enige wettige orgaan". Het „halfbakken standenparlement (aldus Hoek) krijgt in de opzet-Romme geen recht van amendement en slechts in een beperkt aantal zaken „recht van medewetgeving". Dat Jac Hoek na deze forse aanlopen weinig bewondering meer kan opbrengen voor het kabinet-Schermerhom-Drees (het eerste na de oorlog), dat immers een resultante was van aldit politiek gewroet, laat zich licht denken. Hij wrijft deze regering grote eigendunk en een „negentiende-eeuwse houding" aan. „De ernstigste fout die koningin en kabinet in die eerste weken na de bevrijding hebben gemaakt" is volgens de auteur, dat zij de „pertinente belofte" uit de oorlog tot „onmiddellijke inwerkingtreding van raden, staten en kamers met volledige bevoegdheden" zonder meer hebben genegeerd (evenals de twee kabinetten vóór hen). Het begrip „een fout maken" is hier nogal merkwaardig. Hoek toont zelf duidelijk genoeg aan, dat snel herstel van de democratie allerminst strookte met de bedoelingen van de politieke' top, die dat eerste wonderlijke kabinet na de bevrijding baarde.

„Politieke geschiedenis" bevat geen enkel goed, maar wel veel zeer kwade woorden voor de Nederlandse Unie en haar leiders en voor het besluit van het kablnet-Sefaermerhorn-Drees om die leiders buiten de normale zuivering te houden. Een buitengewoon milde „ereraad" wordt gevormd, die alles goedpraat, en daarmee, aldus Hoek, impliciet het verzet ontluistert. Hij plaatst deze manoeuvre in het kader van een „merkwaardige politieke elitevorming". En: „De politieke lauwheid en het politieke handjeplak' waren kenmerkend voor deze periode, want niemand heeft de instelling en de samenstelling van deze ereraad gelaakt". Dit lezende in de wat meer verlichte jaren zeventig rijst de vraag, wat in die jaren van „politieke lauwheid" de minder democratische opzetjes heeft kunnen verijdelen. Hoek stelt die vraag niet expliciet, maar suggereert wel, dat juist die lauwheid een remmende factor voor de „doordravers" was. De mensen stonden wantrouwend tegenover een „nieuwe orde" (of dit nu een socialistische „doorbraak", een Romme-corporatisme of een drastisch versterkte macht van de kroon was — eventueel in fraaie mengvormen). Niet omdat de parlementaire democratie zo hoog in aanzien stond, maar omdat de negatieve aspecten van Duitse „nieuwe ordeningen" zo pijnlijk aan den lijve ondervonden waren. Een andere factor is vermoedelijk, dat de plannenmakers ondanks alle pogingen tot eenwording (Unie, Volksbeweging, zelfs de jonge PvdA) toch te veel verdeeld waren over het hoe of wat van de „nieuwe orde". De auteur gaat ook nauwkeurig na, wat de „oude" partijen en leiders in de oorlog deden (en niet deden). Zijn conclusies zijn hier weer bitter: „Het volk zelf en niet zijn leiding is de bron van daadwerkelijk verzet geweest". En: „Het socialisme met zijn klassenstrijd bleek gedurende de oorlog geen wezenlijke kracht uit te stralen. Christelijke naastenliefde en humaniteit lieten evenzeer verstek gaan". Over „vele werkgevers en ambtenaren": „Zij kropen geheel in de huid van de vijand en organiseerden, administreerden en distribueerden in de geest van een zo ver mogelijk doorgevoerde centralisatie, waardoor produktie, distributie en comsumptie minutieus van bovenaf werden geregeld. Men gedroeg zich alsof het geen oorlog was, maar mobilisatie zoals in de oorlog 1914 tot 1918. De Duitsers kregen daardoor de gelegenheid de strop om de nek van het volk steeds strakker aan te halen".

J. DE QUAY .. hersenspinsel.. .

Hoeks beschrijvingen van de naoorlogse zuiveringen en berechtingen (NSB'ers en andere collaborateurs) zijn navenant. Te langdurig, chaotisch en soms onmenselijk zijn zijn hoofdbezwaren. Genuanceerder tekent hij de strijd rond de gratiërimg van zwaardere oorlogsmisdadigers. Met als interessant uitlopertje, dat het derde kabinet-Drees in 1952 zwichtte voor de dreiging van koningin Juliana (het was in de Greet Hofmans-periode) om af te treden als niet méér gratie werd verleend (onder anderen aan Willy Lages). Hoek brengt er overigens begrip voor op, dat Lages zeven jaar na de bevrijding niet meer geëxecuteerd mocht worden. Hij vindt overigens, dat de „vier" van Breda (nu drie) niet aan het eind van de rij der berechtigden hadden mogen staan. „Mussert en Blokzijl, die terecht de kogel kregen, waren minder schuldig, vergeleken bij deze mensen".

Kortom, Jac Hoek is bepaald geen bewonderaar van de Nederlandse politiek in en vlak na de oorlog. Hij laat alleen waardering blijken voor het economisch herstel, dat hij vooral aan het werk van Lieftinck toeschrijft (en een beetje aan de KVP'er Van den Brink). Lieftinck heet „een reus" en „de tovenaar van de Kneuterdijk". (Hier heeft Hoek ineens waardering voor zeer straf gezag — zij het goeddeels binnen de ministerraad). In zijn bewondering is Hoek even rechtlijnig als in zijn verguizing. De auteur zal wel het verwijt krijgen, dat hij de negatieve daden in een moeilijke periode overbelicht. Oftewel dat hij te zware normen hanteert voor politici in crises, waar ze niet op ingespeeld zijn. Hoek hanteert echter voornamelijk polSiüek-ethische normen en hij stelt niet dat de politieke elite die niet gehaald heeft Hij stelt dat ze er vaak dwars tegenin zijn gegaan. Dat maakt van „Politieke geschiedenis" een regelrechte aanklacht, een bitter, boos zwartboek.

Hoek gaat niet wetenschappelijk te werk. Hij toont veel aan van wat hij voor sterks beweert, maar niet alles. (Ook daarom is de titel nogal misleidend.) Ernstiger lijkt de tekortkoming, dat hij zijn verguisde hoofdrolspelers niet voldoende profileert. Ze komen niet tot leven, ze wandelen rond als wroetende aardmannetjes, met misschien wat verschillende politieke inzichten, maar vrijwel zonder onderscheid naar karakter, ambities, persoonlijk optreden en vooral: persoonlijke tekortkomingen. Hoek scheert hard over' één kam. lets meer begrip voor de mensen in zulke situaties had zijn werk leesbaarder gemaakt, zijn aanklacht genuanceerder — en sterker. De Dreesen, Rommes, Beelen en De Quays zijn in zijn boek heel andere mensen dan ze nu als vaderlijke, regenteske staatslieden vrij algemeen bekend zijn. Dat mocht wel even toegelicht worden. Deze tekortkomingen doen echter weinig af aan het feit dat het „omzien in wrok", waarmee Jac Hoek zich 300 pagina's bezighoudt, een uiterst boeiend werk heeft opgeleverd. Een stuk relativering van hier en daar bestaande politieke heldenverering is nog steeds niet overbodig. JAN JOOST LINDNER „Politieke geschiedenis van Nederland, oorlog en herstel", Jac. S. Hoek. A. W. Sljthoff's Uitgeversmaatschappij; ƒ 14,50.

TTET heldere carillon van de grote, J"L hervormde kerk verzekert de luisterende voorbijganger van het feit, dat er langs berg en dal hoorngeschal weerklinkt. Hoewel dat niet onmogelijk is, valt er in de wijde omtrek hier geen berg en geen dal te bekennen: het oude stadje Vianen ligt laag achter de zware dijk en de Lekpoort in het groene land langs de brede rivier. Wie het echt wil zien, moet er niet langs razen over de grote weg van Utrecht naar Den Bosch. Op de hoge verkeersbrug bij het stadje kan hij er dan naar links een vluchtige blik op slaan, maar hij is er verder voorbij vóór hij het weet. Hij moet in Utrecht de oude weg naar Jutfaas en Vreeswijk nemen en dan, door Vreeswijk heen, rechts de Lekdijk op. Hij ziet het dan kostelijk breeduit liggen aan de overkant van de majestueuze rivier, een fijn getekend silhouet in een oer- Hollands landschap. Alle steden en stadjes langs rivieren kijken naar het water en laten zich van die kant het rijkst bewonderen. Kampen is het mooist, wanneer men het ziet op de andere oever van de IJsel, Dordrecht is onvergetelijk van de overzijde langs de Merwede. De hoge gevels met hun rustig kijkende ramen vormen altijd een boeiend contrast met de rusteloze rivier en de voorbij glijdende schepen. In eenzelfde rust ligt Vianen dromerig te kijken langs de Lek. Zo ligt het er al eeuwen. Het moet zijn gesticht in het midden van de dertiende eeuw en van 1417 tot 1679 hebben de Heren van Brederode er als soevereinen de scepter gezwaaid. Van het oude slot Batensteyn, waar zij eens resideerden, is niets meer over dan de Hofpoort, de westelijke inrijpoort, een brede, statige toegang die gebouwd werd in de tweede helft van de zeventiende eeuw. Erachter ligt een merkwaardige ronde binnenplaats met witte nissen waarvoor vroeger beelden hebben gestaan. De Brederodes hebben de geschiedenis van Vianen bepaald. Met straffe hand zorgden zy ervoor dat de stad een wereldje op zichzelf bleef, los van de machtige invloed van Holland, met zijn eigen wetten, eigen recht en een eigen munt. Handel en nijverheijd, in andere stadjes langs de rivier van vaak rijke betekenis, ontwikkelden er zich niet Vianen bleef wat het was en toen de Brederodes er niet meer waren, heeft het in de vaderlandse geschiedenis verder nauwelijks meer enige rol gespeeld. Aan de oude glorie herinneren vooral nog de bijzonder fraaie, laat-gotische kerk en het stadhuis. De kerk, die omstreeks 1327 door Willem van Duvenvoorde, schoonzoon van Zwe- Tekst: CABRIEL SMIT

Tekeningen: JAN BOUMAN

der van Vianen werd gesticht, brandde in 1540 uit. Twee jaar later begon men met de vernieuwing en vergroting op initiatief van Reinoud 111, Heer van Brederode. Hij wordt onder de rijzige gewelven van het indrukwekkende bouwwerk nog steeds geëerd door een echt praalgraf. Het laat-gotische stadhuis met zijn hoge voorgevel en zijn karakteristieke, achtkantige traptoren is een goed voorbeeld van wat zorgvuldige restauratie vermag. Hartader van het stadje is de Voorstraat, die statig breed en recht loopt van de Lekpoort naar de kerk. Belangrijke historische schoonheid zal men er, op het raadhuis na, nauwelijks vinden, maar er is toch nog genoeg om de wandelaar de merkwaardige sfeer van vooral de vorige eeuw te doen ondergaan. De schrijfster Ina Boudier-Bakker heeft er gewoond en in haar roman „De Straat" het vroegere leven indringend geportretteerd. Verder moet het stadje — al zijn er nog wel enkele mooie, oude geveltjes te bewonderen — het vooral hebben van hetgeen er over Hs van de oude omwalling en stadsgracht, die op menig punt nog kostelijke doorkijkjes opleveren. Binnen de beslotenheid daarvan bleef veel van de oude atmosfeer duidelijk herkenbaar bewaard. Wie er méér van wil weten, zal zich met smaak kunnen verdiepen in het boekje „Vianen in oude ansichten", uitgegeven in de bekende serie die wordt verzorgd door de Europese Bibliotheek te Zaltbommel. Het is samengesteld en van een uitstekende tekst voorzien door Ary Baggerman. Oude stadjes hebben altijd hun kenners, mensen die er hun hele leven hebben gewoond, er als het ware mee zijn samengegroeid en er alles van weten. In Vianen is dat Ary Baggerman, conservator van de historische en oudheidkundige vereniging „Het land van Brederode en omgeving". Ook als schilder heeft hij veel van de stad en het landschap rondom ln aandachtige, heldere* schilderijen en tekeningen vastgelegd. Zijn artistieke ambities hebben ook zijn boekje over Vianen een eigen kwaliteit verleend. Het is levendiger geschreven dan bij zulke boekjes doorgaans het geval is en het vertelt veei kostelijke bijzonderheden. Maar het geeft vooral van het oude Vianen een sprekend beeld. Dit laatste is van actuele betekenis, omdat het gemeentebestuur er grote plannen heeft. Naar het oosten is de stad met een fikse wijk vol van de gebruikelijke, nieuwe flats uitgebreid, hetgeen voor de organisatie van het leven binnen de gemeente uiteraard ingrijpende gevolgen heeft. De nieuwe plannen hebben nu ten doel de Vianense binnenstad grondig te reconstrueren. De oorspronkelijke, historische grondvorm wil men behouden, de Voorstraat en vooral de 150 krotpanden elders in het stadje saneren. Oud en nieuw moeten zo harmonisch mogelijk bij elkaar worden aangepast en de binnenstad — met de Voorstraat als „city" — moet hoofdzakelijk worden ingericht voor het bestemmingsverkeer. Dit wil zeggen dat het drukke, zware doorgaande verkeer er zoveel mogelijk zal worden geweerd. Het reconstructieplan is ontworpen door het Instituut $tad en Landschap. Het zal in een tijdsverloop van twintig jaar moeten worden verwerkelijkt Hoeveel het kosten moet, kon nog niet geheel worden berekend en ook de gemeenteraad moet er nog het _üne van zeggen. Maar de zaken zullen vastberaden worden aangepakt. Kennis van het historisch verworvene en eerbied en zorg voor het nog bestaande zullen daarbij echter van groot belang zijn. Daarvoor kan een boekje als Ary Baggerman samenstelde een even welkome als boeiende documentatie te- . veren. Wat in het zich steeds meer egaliserende wereldbeeld van vandaag aan eigens van vroeger overbleef, ver-» dient om goede redenen bijzondere aandacht. Zeker in de oude rivierstadjes waarvan Vianen nog steeds een sfeerrijk voorbeeld is.