Hlg»m»»n« beschouwingen. De MINISTER VAN KOLONIËN vervolgt zün gistermiddag afgebroken rede. Hij komt allereerst oog eens terug op de kwestie der fakulta_ief«tellin» voor godsdienstonderwijs. Ds meeste zenmngsorganisaties hebben geen bezwaar die fakultatiefstelling te aanvaarden, enkele hadden echter wel bezwaar. 8pr. wil niet tornen aan verkregen rechten; de oholen vóór _ Augustus 1915 opge» »icbt behouden das hun rechten. Op Loemba en Elores is de uitbesteding van het onderwas aan de zeudingsscholen vervallen. Daarvoor in de plaats is een eenvoudige sub- regeling gekomen. Zoolang de zending naar hot oordeel dcr regeering op voldoende wijze in de onderwijsbehoefte voorziet, heeft de regeering zich echter ver. bonden geen gou ver n e m en tascholen op te richten. Daarbij is vooropgesteld, dat er maatschappelijk onder» wijs in bepaalden geest, met toezicht van het .gouvernement, door die bijzondere scholen zal worden gegeven. Op Java stelt de meerderheid van de zendingscholen de ouders vrij in de keus om het godsdienstonderwijs al dan niet door bun kinderen te doen. volyen. Slecht» enkelen hebben tegen de faknltatiefstelling onoverkomelijke bezwaren. Bij onbevredigend onderwijs is de regeering bevoegd zelf scholen op te richten. Voorts zullen alle nieuwe scholen aan den eiseh der fakultatiefstelUng moeten voldoen. / Dat in Ajeh het militair gezag nog met door civiel bestuur vervangen is, vindt zijn oorzaak in de buitengewone omstandigheden. De moei» lijkheden van pasifikatie zijn van uiterlijke» aard, verzet tegen belastingweigering e. d. moet. natuurlijk »»er>v_ke n worden, -laar danrbij wordt met welwillendheid, gematigdheid en geduld opgetreden. Hlendels' kritiek ten aanzien van do hygiënische misstanden is onverdiend. >Vii kunnen nu eenmaal"
geen Ijzer met handen breken.
Doch in de laatste tijd »s er met voortvarendbeid gewerkt. Een hygiënische omwenteling ia niet noodig, want er i- nog niets. Er moet w>-»rden ongebouwd. En de spirit van den heer Mendels is werkelijk overbodig om ds regee» ringsmotor voor ' deze zaak op gang to brengen. Er wordt reeds alle aandacht aan besteed. Ook zal van regeeringswege voor meer verplegingsmateriaa! worden gezorgd. Aan ds inrichting van mevrouw Stokvis ts Samarang wordt trouwens reeds regeeringssteun verstrekt. De decentralisatie heeft in spr. een sterk voorstander. Hij is mede van oordeel, dat do gemeenten ook financieel beter behooren te worden -*eoutill«erd. Daartoe niN-n binnen», kort maatregelen worden overwogen. Er is twijfel geopperd over het recht in Indié. Niets ligt echter minder in ds bedoeling van 't opperbestuur, dan dat in Indié met twee maten zal worden gemeten. Inlandscho en Nederlandsche onderdanen zullen geheel sp denzelfden voet behandeld worden, ook in rechtszaken. Ds verbetering der rechtspleging wordt met alle mogelijke middelen bevorderd, ook door uit» breiding van het aantal juristen. Ook een herziening van de strafrechtspleging is in voor» bereiding. Het nieuws wetboek voor strafrecht is ter afkondiging naar Indië gezonden. Het zal gevolgd worden door een novelle, om het nieuwe wetboek te doen aansluiten bi, ver» schillende bepalingen op rechterlijk gebied dia in de laatste jaren hier tot stand zun gekomen. MENDEI.S: Waarom wordt het wetboek nu al afgekondigd» DE MUNSTER: Omdat het beter u dan niets, ,n anders komt er nooit iets tot Stand. Het smalen in de Europeeschs pers op de inlanders heeft ook van den minister in hoogs mats de ergernis gewekt. Daar moet inderdaad iets tegen worden gedaan. Het zeer slechts voorbeeld van de Europeeschs is overgenomen door ds inlandschs pers. die nu ook aan het kweeken van rassenhaat begonnen is. Het artikel in het nieuwe wetboek, dat daarop *traf stelt, is reeds veel beter dan het oude. Het geeft zelfs de bevoegdheid, een kwartje boete, dus
t* geven. Preventieve maatregelen tegen de pers zouden slechts in de uiterste noodzaak wordon toegepast, maar dan moet toch ook mogelijkheid bestaan om van tijd tot tijd snees» sen met kracht te keeren door repressief optreden. Een qualifikatie van de rechterlijke ambtenaren is van spr. niet te verwachten. Daar zal de publieke opinie wel voor zorgen. De prokureurgeneraal blijkt bij zijn aansporing tot streng»» optreden zoowel de inlandsche als de Eu*onee*che pers op 't oog gehad te hebben. MENDELS: Bij 't proces-Marco wordt toch speciaal op strenge straf voor dezen inlander aangespoord. DE MINISTER.' Officieel is mij daar niets van bekend. Europeesche persartikelei» zijn niet altijd zoo gemakkelijk te vervolgen. Er zullen echter maatregelen overwogen worden om tegen «lit kwaad met kracht op te treden. MENDELS: De heer Van Gemis heeft no«* in Juni van dit jaar de vervolging van Asymptoot afgekeurd, «n hem een goed patriot genoemd. 7», e is r»»*"- niet vervolgd. DE MINISTER: Asymptoot is wel vervolgd, «aar mr. Msndels weet dok wel dat men met behulp van een «Wed advokaat wel eens door ds mazen der wet heenkruipt. (Vreugde). Het kan dus zijn dat hij niet gestraft is. Maar ***sr**"»ervo'mn-*en als tegen Asymptoot worden j «oor het opperbestuur met onverholen sympathie d«i*"""oet.
«en waarschuwing
Aan Gerhard verzekert spreker dat bij de regeer*-»** het ernstig streven voorzit om met ds drankbestrijding in Indië krachtig voort te gaan. De statistiek wordt verbeterd, de handelsstatistiek wordt reeds nu behoorlijk behartigd sn roet ds internationale statistiek in overeenstemming gebracht. Het geschikte moment om ds pandhuistarieven te verlagen acht de minister nog niet gekomen. Ds opbrengsten worden thans voor nuttigs doeleinden aangewend, ten bate der bevolking. De mijnbonwpolitiek. Steenkolen<***tginning is thans voor partlkulier**-, onmogelijk —- en voor petroleum is het niet veel anders # — wijl «-een concessies woeden uitgegeven, in afwachting van de in de Mijnwet aan te brengen wiirigingen. Men kan dat betreuren, maar het staatsbelang dient boven dat van enkele partikulieren te gaan. * De irrivatie heeft 's minister», groots belang-telling. Maar de uitvoering stuit vaak op mooi», lijkheden, ook door gel-.--*- aan technisch personeel. Moest eohter blijken, dat het millioen, dat dit jaar voor de irrigatie minder aange-»-raat-d is, nog verwerkt kan worden, dan zal ds minister dit alsnog bij suppletoirs bedoeling aanvragen.
Bopltcken.
Zij loopen In hoofdzaak over de fakullateitstelling. Ds heer BEUMER sa. r.) trekt tegen den heer Otto ts velde, die «"stèren de zending «-nvsrdraagzaamheid ve-weten heeft. De zending <*-*verdraa»l**aam f H.» durft men het zeggen! Krachtens haar aard en wezen is zij de verdraagzaamheid zelve. Er behoeft dus ook geen vrees te bestaan d»t re onrust wekken zal. Trouwens, onder de Mohammcd.i-.n*<*he bevolking heerscht groote waardeering voor haar werk. De reehte**-,ide zal, zoo noodig, hoofd voor hoofd tegen dezen aanval op de zen» ding protesteeren. . Dominee DE VISSER (e. h.) zal zich hij den slotrin dis ds minister mr,*'-, de f-kult-ti-f» stalling gegeven heeft, nee-le-n-eri. boswel hij n. st b• vr cdi g d • is. Er is geen snrake van dat ds *n,n»*t«r meer —»*>***- heeft dtn ds -echte-rijde verleden »-ar Wi monde van den heer Golijn g*-*r-*>gd heeft. Want zooals th-ns de f»»kultatiefstelling wordt opgevat, zal pist eens over den persoon van den Christus bij hei *>»wo*»« onderwiis ge» er-roken mogen worden. Men k**» d»,- v**"*tre"-t niet *-**«*o-en dat hiermee een groot», «*once*'is aan d« r«^htsi**-i'd« ia *-edaan. en al* «pr. zich dus bij de ordonnantie neerlegt, dan is het niet va*, harte! Er wordt nu zelfs een nieuws concessie van d« rechterzijde gsvraa**d. Want op Ho-es «-, Soemba is op do overdracht der scholen aan de, l-ending principieel terti-*gc*»omen. Do beslissin- i, dus «er ongunstig dan gunstig voor de rechterziid*,. De heer DE MEESTER «"u.1.1 is bedroefd, wiil de minister do pandhm-tarieven niet verlagen wil. maar nog veel bedroefder i* bn over 's minister» antwoord inzake de f«kul»-tief. stelling. Wat de minister thans gedaan heeft, is absoluut in strijd met "r"« verklaring van 1918. dat daar waar uitsluitend bijzonders scholen zijn faku'tat'efotelling «u worden ingevoerd. Toen heeft hij van „verkregen rechten", niet gerept, wat ook niet noodig waa, wijl reeds in 1903 minister Eock zich bij de destijds ingewerkte subsidieregeling het recht voorbehield er wijrilnng in to brengen. En in de Eerste Kamer heeft minister Ple**ts zich ze*ss v«-»-*r-*tander van f*"**u"t-t*-f-te"l*-,»* vo«r alle scholen in Ned. Indië getoond. Hij is dns van zijn verklaring in 1913 afgeweken. De Kamer had recht iet* anders van den minister te mogen verwachten. Met **roote beslistheid keurt spr. dan ook diens houding af. Ze kan niet strekken om het vertrouwen van de linkerzij ds in dezen minister te versterken. Hij had bovendien moeten zeggen: daar waar ds oude**- red won ren worden hun kinderen tegen hun **»n godsdienstonderwij- te doen bij. wonen, zullen gouvernement-scholen worden op-»ericht. Ds heer KETELAAR /v.-d.) is evenmin over ds ministerieelo beslissing te spreken. De minister spreekt var» „verkregen rechten", maar hij dient te bedenken dat het hier juist
«en onrecht
geldt, jegens ouders die gedwongen f worden tegen hun wil de kinderen godsdienstonderwijs te laten bijwonen. Indien men aan dergelijke x.g. verkregen rechten niet zou mogen tomen, dan zouden we thans nog aan allerlei verkeerde _oe»tanden nit de middeleeuwen v .st zitten. Dat de zending uitsluitend scholen wil hebben. die van den christelijk, n geest doordrongen zjjn. is zeer begrijpelijk. Doch dun heeft de regeering daarnaast te rorgen dat overheid,. «holen worden op.ericht. En dat p.e-sehiedt thans zeer onvoldoende in de groote plaatsen. De heer 8OHEDRER: Dus de regeering moet overal konkurreerend optreden? De heer KETELAAR: Indien er gewetensdwang bestaat, zeker! En dan doet de regeering niets anders d a n w a t de antirevolutionairen jaren en jaren zelf in -.ederland hebben gedaan. (Instemming.) Voor Indiê echtér schijnen zij de zaken te willen omdraaien. De regeering doet nor niet genoeg. Zelfs in de groote steden worden nog veel tegenstanders van godsdienstonderwijs gedwongen hun kinderen naar de christelijke school te sturen. Lpr. kan niet begrijpen, dat na de besliste uitspraak van de Kamer in 1913. de minister thans met deze ordonnantie komt. Hij had niet mogen toegeven. Zelfs al dreigde de zending met terugtrekking, dan nog had de regeering door te zetten en
zelf scholen op te richten.
Ds heer RUTGERS: De regeering is daar» tos onmachtig! Ds heer KETELAAR: U is natuurlijk beter met Indische» onderwijstoestanden op de hoogte dan ik (vreugd») «aar ik twijfel toch aan De heer RUTGERS interrumpeert opnieuw. De VOORZITTER: Houdt nou je mond. - Do heer KETELAAR: Hoo goed gezind men ook wil zün jegens de bijzonders school, vast dient te staan dat het bijzonder onderwijs het openbaar onderwijs niet verdringen of onmogelijk maken mag. Dit geschiedt thans feitelijk op *l**lores en Soemba. Als daar het christelijk onderwijs voldoende is. dan mag de regeering daar géén scholen oprichten. Maar op welken weg zijn we dan toch gekomen I Dezending zal dus uitmaken, of do regeering al dan niet scholen stichten mag. 't Wordt fraai! Spr. betreurt de houding van den minister ten zeerste. We zullen in 't vervolg genoodzaakt zijn dubbel ernstig op de uitlatingen van dezen minister te letten. De heer DE STEURS (r.-k.) verwijt den minister, dat deze de Kamer inzake de Atjehpolitiek een rad voor de oogen heeft gedraaid. De VOORZITTER: Dat mag u niet zeggen. De heer DE STEURS: Ik neem ze graag terug, want ik heb tien andere uitlatingen om deze te vervangen. In elk geval heeft de min. ons bedot De VOORZITTER: Foei! Dat is ook onparlementair ! » De heer DE STEURS: Enfin, de Kamer weet nu wel wat ik bedoel (vreugd e). Overigens is hü graag bereid ds Indische regeering een certifikaat van goed gedrag uit te reiken — bc» houdens het ont-.kt.vo", optreden in de buiten» bezittingen bij. het onderdrukken van onrust, wat deze oude strijder tegen de Atjehgru welen bliift afkeuren. De heer RUTGERS f», r.) vat den even losgelaten draad van het onderwiisdebat weer op. Het gouvernement, betoogt liii. ia niet bij machte zooveel scholen op te richten als het zou wenschen. Zij zal in jaren niet in staat zijn het minimum aantal scholen dat noodig is te stichten, en het is dus een juist standpunt ze op te richten waar ze het meest noodig zijn, n.l. on plaatsen waar nog in 't geheel geen onderwijs is. Dat is van meer belang dan dat ze met ds zendingsscholen zou gaan konkurreeren. GERHARD most, na '«ministers repliek, hel**»- konstateeren dat er zooal geen bedrog, dan toch » een mvstttlkUtl» heeft plaats gehad. Want zij verklaring wijkt absoluut af van die welke ds minister in 1913 heeft gegeven. Het blükt toch dat thans alle bijzonders scholen -*rijst^llln**^**oor de fakulta» tiefstelling hebben gekregen. Dit is strijdig met de ook door de -ociaaldemolrratsn gehuldigde opvatting, dat ieder in de gelegenheid gesteld moet worden het «md*gwijs te verkrijgen het» welk met zijn geest en overtuiging overeen» komt. Om dat te bereiken is het niet voldoende dat de minister zegt: het gouvernement kan m dergelijk geval zelf scholen oprichten, maar dan moet de regeering daartoe overgaan. En als de heer Rntgers nu redeneert, dat op tal van plaatsen het gouvernement daartoe niet bi» machte »*• dan is dit een rede*, te meer om op de bijzonders scholen het volgen van godsdienstonderwijs niet verplicht te stellen. Dat echter is wat de heer Rutgsrt» niet wenscht. en wat thans de regeering voor geen enkels be«taande bijzondere schoot eischt. We hebben dus.in 1913 de minister vol» komen misversta-»»*. Anders zouden de «oeiaaldemokraten wel t<»gen zijn verklaring zijn opgekomen. Moge er alsnog een meer bevredigend-, regeling komen dan waarbij we ona th*"* hebhen neer te leggen. MENDELS is niet geheel ««bevredigd. Hij neemt akte van 's ministers msdedeeling "dit het s-*eiaal-ekonomiseh werk in Indie krach» tig zal worden aangepakt, sn zal het resultaat afwachten. Minder bevredigd ia hij ten aan-ien van de re«-ht«t<»epaasing. De minister heeft, hat optreden der ambtenaren dat leidt tot het gevoel van r*-eht«onzek«rheid wel afgekeurd, maar de praktijk trachtte hij veel te veel te vergoelijken. En die praktijk i. ergerlijk. Een Europeaan die een inlander voor „halfaap" scheldt en hunne vrouwen voor prostitnee's. krijgt 14 dagen, terwijl ds inlander Ma-co voor het woord ..geraffineerd" fl maan» den zitten moet. Ook onder het nieuws wetsartikel is het nog niet in orde. Ds bekende, snr. zou haast zeggen: beruchte heer Van Genns. keurt de vervolging van Asvmptöot en Mas Marco af in bewoordingen dis inlanders gr*»*ven moeten. Do regeering echter laat dat loopen, meet dus met twos maten. Want de inlandschs per» wordt om de ge» ringste onbenulligheden vervolgd. Het gevoel, dat men met den inlander kan doen wat men wil. bestaat nog steeds. Vandaag nog weer brengt de Indische mail het bericht, dat tegen een administrateur wegens doodslag van een koelie... een jaar gevangenisstraf wordt *--- ei*cht. En de officier van justitie drukt er nog zijn spijt over uit. dat hij geen langere straf raag vragen.' Een ander berieht"ln 't zelfde blad vermeldt, dat een assistent een koelie bij zn ooren naar zich toe gesleept heeft, en toen in door dezen dt»dge-token »s. Deze berichten typeeren de verderfelijke opvatting die bij vele Europeanen nog jegens de inlander heerscht. Daartegen dient gewaarschuwd, en door de regeering met kracht opgetreden. De heer LOHMAN (c.-h.) is van oordeel dat do onderwijskwestie in Indië principieel ver» schilt van die in ons land. Van gewetensdwang kan in Indië absoluut geen sprake zijn. Ds bijzondere school geeft in Indië slechts onderwij, aan dio er naar toe willen gaan:wie erniet heen vil. komt er niet. Het geldt hier echter een kompro» mis. De regeering, dis niet overal openbare scholen zetten kan, gooit het met de zending op 'n akkoordje. Zij zal er onderwiis geven, doch hen dis bezwaren hebben vrijstellen van godsdienstonderwijs. Dat is een kompromis, waarbij beide partijen belang hebben. Ook spr.,heeft teiren zoon akkoord geen bezwaar, mits met ge» eiocht wordt dat het onderwijs neutraal zal zijn. De jr-*g«-*sri*ur ia echter ten aanzien van deze opvatting bij sommige zendingsgenootschappen * Moet hij daar nu tegen in gaan f Dan tast, hij verkregen rechten aan en gaat hij in tegen het doel waarmee de bijzondere school is opgericht. Het verzet tegen de nieuwste regeling gaat niet van de inlanders uit. Er zijn teekenen dis er op wijzen dat ds agitatie van Europee» schs zijde komt. Maar aan de zending wil spr. toch vragen: Is het niet veel beter de fakul» tariefstelling te aanvaarden, dan naast de bij zondere scholen ook openbare uit te lokken. Want dat zou het gevolg kunnen zijn, en in «en gemeente tot tweedracht voeren. Eenige toegevendheid van «Ie zijde der zending lijkt dus verstandig. Laat men niet naar Indië overbrengen datgene waarvan we spoedig in on» land hopen verlost te zijn. Vsrbetsring. Niet ds ?*L«x*omot!«»l",--zooals wij in de rede van Mendels schreven, maar het „Nieuws van den Dag" heeft de oudgcmvemeur-generaal Van Heutsz misdadige domheid verweten. op tegenstand gestuit.