Leeuwarder courant : hoofdblad van Friesland

(Van onze correspondent)

BONN — De schok van Willy Brandts onverwachte aftreden als bondskanselier is zo groot, dat de Socialistische Partij Duitsland voor vanavond hals over kop een sympathiebetoging op het Bonner marktplein heeft georganiseerd. AI vannacht, kort na het bekend worden van de beslissing, dromden voor Brandts woning honderden mensen samen, die de bondskanselier in spreekkoor vroegen aan te blijven.

In Bonn verzamelde vanochtend de plaatsvervangende bondskanselier Walter Scheel de ministers voor een eerste gesprek over .de kabinetshervorming. Scheels FDP zal de coalitie met de SPD voortzetten, vrijwel zeker met de huidige minister van financiën en vice-voorzitter van de SPD. Helmut Schmidt, als bondskanselier. Deze is inmiddels op voorstel van Willy Brandt al door de partijleiding kandidaat gesteld. Als op 15 mei Scheel tot president is gekozen zou de Bondsdag de volgende over een nieuwe bondskanselier kunnen stemmen.

Vervroegde verkiezingen zijn door de regeringspartijen afgewezen. De eerste die erom had gevraagd, was CSU-voorzitter Franz Josef Strauss. „Hier helpen alleen nog nieuwe verkiezingen om te voorkomen dat Duitsland onoverzienbare schade lijdt", aldus Strauss. CDUvoorzitter Helmut Kohl sprak over „een verandering van het politieke landschap", maar vond het te vroeg om er conclusies uit te trekken.

Ontsteld en ontevreden reageerden vrienden van de bondskanselier. Heinz Oscar Vetter, de hoogste vakbondsleider, stelde de vraag of In deze moderne tijd nog wel eerbegripper. uit het verleden mogen worden gehanteerd. Burgemeester Claus Schuetz van West-Berlijn zei: „Velen, die zich achter de rug van Willy Brandt hebben verstopt, hadden de verantwoordelijkheid op zich moeten nemen".

De bondskanselier had namelijk de „politieke verantwoordelijkheid voor nalatigheid in de spionageaffaire-Guillaume" op zich genomen en die in een brief aan president Heinemann als reden voor zijn aftreden genoemd. Volgens goed ingelichte zegslieden is Brandt zeer teleurgesteld en geërgerd geweest over het feit dat ministers en veiligheidsdiensten elkaar de verantwoordelijkheid voor het schandaal met de DDR-spion in de schoenen probeerden te schuiven.

Zondagavond al schreef de kanselier zijn ontslagbrief aan president Heinemann. Gisteren is de hele dag geprobeerd hem tot andere gedachten te brengen. Naar buiten lekte daarvan niets uit. Er was spanning. Minister Scheel zegde onverwacht een reis naar Brussel af, er werd een extra kabinetsvergadering voor vandaag aangekondigd, Brandt liet zich bij een afspraak met oppositieleider Carstens tot diens verbazing vervangen door Scheel. Met het aftreden van een minister, als zondebok voor de affaire-Guillaume, werd rekening gehouden. Dat Brandt zelf zou aftreden, bleek een ongeloofwaardig gerucht.

Pas tegen middernacht overhandigde staatssecretaris Grabert van de bondskanselarij Brandts brief in Hamburg aan president Heinemann. In de brief verzocht de kanselier het staatshoofd om minister Scheel met de leiding van de regering- te belasten totdat een opvolger zou zijn gekozen. Het ligt voor de hand dat het kabinet-Brandt-Seheel, na vier en een half jaar regeren, wordt afgelost door een kabinet waarin, naast bondskanselier Helmut Schmidt, de huidige FDP-minister van binnenlandse zaken Genscher als vice-kanselier optreedt. Brandt is van plan voorzitter van de sociaal-democratische partij te blijven. (Zie ook pag. 5 en 7)

WILLY BRANDT

HELMUT SCHMIDT . . nieuwe kanselier? .

LEEUWARDEN — Vanmorgen om ruim kwart over negen zijn prinses Beatrix en prins Claus op de vliegbasis Leeuwarden gearriveerd voor hun driedaags werkbezoek aan Friesland. Zij werden begroet door de commissaris der koningin in Friesland, mr. Hedzer Rijpstra. Daarna belichtte in het Provinciehuis een aantal gedeputeerden facetten van de Friese samenleving. Vandaag bezoeken prinses en prins het Waddenhuis in Harlingen, het eiland Terschelling (waar eilandburgemeesters de Waddenproblematiek benaderen), het „Fiskershüske" in Moddergat. de stad Dokkum en Eernewoude. waar vanmiddag om twintig voor zessen de Friese skiitsjevloot een parade zal houden. Op de foto: mr. Rijpstra stelt de basiscommandant kolonel Ham.i Arevdscn aan het prinselijk paar voor.

Landelijke computer-vooruitzich:en van het KNMI voor woensdag en londerdag: op de meeste plaatsen iroog met af en toe zon. Vrij koud net kans op nachtvorst. Meer over tiet weer op pagina 7.

Gurbe: Kulturele aulonomy, dat bit.s-jut baes vn eigen bek.

(ADVERTENTIE 1.M.) Sint Jacobsstraat 6, Leeuwarden

■■FvööF ri^bhamer/mo bv I binnenkort schrans 104 leeuwarden tel 23005

(ADVERTENTIE IM) , meubelen yoo oejong /chron/ 23-25 leeuwarden te 1.274115

TUBBERGEN — De twaalfjarige Anita Haarhuis uit Tubbergen heeft afgelopen weekeinde een kogeltje van een windbuks in het hoofd gekregen, waardoor zij ernstig hersenletsel opliep. Het wapen stond met de kolf op de grond en toen het meisje even haar sok wilde ophijsen en zodoende met haar gezicht vlak bij de loop kwam, haalde haar vierjarig zusje spelenderwijs de trekker over. Anita is met verlammingsverschijnselen In het ziekenhuis in Enschede opgenomen.

OLDEBERKOOP — De coöperatieve zuivelfabriek te Oldeberkoop is dotimorgen enkele uren bezet geweest door een groep Koekoekboeren uit het hele land. Ze dwongen de directeur het bestuur van de fabriek bijeen te roepen, dat onder bedreiging van geweld voor de eisen van de Koekoekboeren zwichtte. Het bestuur betaalde aan de veehouder Willem de Jong uit Boyl f 3000 uit. Op dit geld had het Landbouwschap bij de fabriek beslag laten leggen, omdat de heer De Jong, kandidaat raadslid voor de Boerenpartij in Ooststellingu-erf. zijn heffingen aan het Landbouwschap niet had betaald. Toen de fabriek dan nloor het melkgeld niet uit kon betalen is er een conflict ontstaan. Op de foto de fabrieksbezetters met Willem de Jong (midden met lichte pet) onderhandelen met liet bestuur. (Zie verder pagina 15).

WASHINGTON — Senator Edward Kennedy heeft gisteren in een interview voor de televisie verklaard dat hij graag president zou worden en in overweging heeft genomen zich in 1976 kandidaat te stellen voor het presidentschap. Hij zei dat hij tegen het einde van het komende jaar, en misschien zelfs eerder, een vrij definitieve beslissing over zijn plannen zal hebben genomen. Kennedy zei dat de leden van zijn familie geen veto zullen kunnen uitspreken over zijn beslissing.

DEN HAAG — Drie Tweede Kamerleden hebben ingehaakt op de door de Staten van Friesland aangenomen motie, waarin wordt aangedrongen op het verlenen van culturele autonomie aan nationale minderheden. De Kamerleden Waltmans (PPR) en Drenth en Van der Doef (PvdA) vragen nu hoe in Friesland de culturele autonomie het beste kan worden geregeld.

De motie, waarvan hier sprake is, werd in de Statenvergadering van 11 april ingediend door het CCP-Statenlid Pieter Wijbenga. De regering werd er in gevraagd „al it mooglike to dwaen by de steaten en de ynternasjonale organen om oan minderheden oeral yn'e wrald kulturele autnomy ta to kennen." Deze motie verving de „Basken-motie", die de FNP op 13 maart had ingediend en waarover de Statenleden het niet eens konden worden of zij hem wel of niet in behandeling zouden nemen. FNP-fractievoorzitter Jan Beam Singelsma trok deze op 11 april ten gunste van de CCP-motie, die toen werd aangenomen.

De heer Waltmans vraagt de ministers De Gaay Fortman van Binnenlandse Zaken, Van Doorn van CRM en Van Kemenade van Onderwijs de nodige grond :ingen en overige wetswijzigingen om de culturele autonomie van Friesland mogelijk te maken, te laten bestuderen. De heren Drenth en Van der Doef informeren tevens naaide bereidheid van de Nederlandse regering om deze zaak van de culturele autonomie van minderheden aan de orde te stellen binnen de Raad van Europa en de EEG.

WILLY BRANDT is een emotioneel mens, zo is vaker in zijn leven gebleken. Hij is geen vasthouder aan macht. In december 1970 zei hij in een vraaggesprek voor de televisie, dat een ernstige ziekte hem in 1966 van persoonlijke eerzucht had genezen. Ik heb de dood in de ogen gezien, zei hij toen, waarop men concludeerde dat hij wel een hartaanval zou hebben gehad. De laatste maanden was Brandt nogal depressief. Er zijn tijden, waarin men denkt dat iemand niets bespaard blijft, verzuchtte hij vorige week. Hij had op vrijwel alle fronten met moeilijkheden en tegenwerking te kampen. Dat hij de laatste consequentie zou trekken had echter niemand in Bonn verwacht. Brandt neemt de verantwoordelijkheid op zich voor de onvoorstelbare spionagezaak, die de laatste weken aan het licht is gekomen, en helemaal zonder grond is dat niet. Hij is te goed van vertrouwen gebleven, toen hij al officieel tegen de Oostduitse spion Guillaume was gewaarschuwd. Maar dat was nog seen reden het boetekleed om te hangen.

De ironie van de geschiedenis wil, dat het Oostduitse regiem, waarmee Brandt betere betrekkingen heeft willen aanknopen, de directe aanleiding is tot zijn val. Brandt kreeg de Nobelprijs voor de vrede, omdat hij trachtte met volledige persoonlijke inzet betere betrekkingen tussen beide delen van Duitsland tot stand te brengen. In maart 1970 trok hij over de grens voor een onderhoud in Erfurt met de Oostduitse premier Stoph. De mensen in Erfurt begroetten hem geestdriftig, maar Brandt was voor hen toch niet de boodschapper van een nieuw tijdperk. Er zijn nog steeds geen wederzijdse vertegenwoordigingen geopend en de affaire Guillaume zal dit tijdstip ook niet naderbij brengen. Al is het nu ook weer niet zo, dat in de internationale politiek aan zon panne veel gewicht wordt gehecht.

In de Bondsrepubliek zelf was de affaire echter het onderwerp van woedende beschuldigingen en tegenbeschuldigingen geworden. Brandts ministers, die er op de een of andere manier mee te maken hadden, schoven alle verantwoordelijkheid van zich af. De christen-democratische oppositie blies hoog van de toren en Brandt had daar niet veel tegen in te brengen. Misschien had een snel aftreden van minister Ehmke voor een moment van opluchting gezorgd, maar Brandt kon kennelijk niet meer het gewicht opbrengen dat nodig is om zon beslissing te forceren. Hij ging er, populair gezegd, onderdoor. Met de FDP, de coalitiepartner, waren er ook moeilijkheden, al hadden die in normale tijden geen bijzondere aandacht verdiend. Nu droegen zij er toe bij de druk op de wankelmoedige bondskanselier te vergroten. De laatste strohalm breekt de rug van de kameel.

En dan waren er de moeilijkheden in het huis van Brandts socialistische partij. De SPD incasseerde nederlaag na nederlaag in provinciale verkiezingen. Het is de toestand in onze eigen partij, die de oorzaak van die nederlagen is, stelde de vroegere burgemeester van Muenchen, dr. Vogel, de vorige week nog eens vast. De opneming van kritische jongelui in de partij, zei hij, vindt haar grenzen waar zij de partij over de kop willen gooien. Mensen, die eigenlijk buitenstaanders zijn, kosten ons telkens tienduizenden stemmen, aldus Vogel. Brandt heeft zich tegen de Juso's verzet, maar niet overtuigend; hij kritiseerde hun optreden en denkbeelden wel, maar zijn vonken kwamen in nat stro terecht. Tegen de Juso's viel niet te vechten door een verzoenende en vermoeide figuur als Brandt, die zij voor Beëlzebub houden.

Met Willy Brandt verdwijnt een figuur van het Europese toneel, die boven de meesten van zijn collega's uitstak. Hij stond de denkbeelden van de Europese Commissie na en hij had een gezag, dat op beslissende momenten van belang kon zijn. Dat wil niet zeggen, dat Brandt een duidelijk stempel op de Europese ontwikkelingen heeft gedrukt. Hij heeft, in beslag genomen als hij voortdurend was door zijn binnenlandse sores, niets kunnen doen aan de impasse of zelfs teruggang, waarin de eenwording op het ogenblik verkeert. Het doet tragisch aan, dat hij wegvalt op een ogenblik, waarop de Europese Gemeenschap geen nieuwe schokken schijnt te kunnen verdragen. Maar aan de andere kant: de felle minister van financiën Helmut Schmidt, die men doodverft als zijn opvolger, is misschien meer een man van zaken doen, ook op het Europese vlak. En zowel Giscard als Mitterrand zullen als president van Frankrijk een versterking van Europa betekenen, hoe beroerd Engeland en Italië er financieel-economisch ook bij blijven staan.

De reactie op de affaire-Guillaume in de DDR zou weer verhelderend moeten zijn voor allen, die het in het oosten zien dagen. Ik heb er kennis van genomen, dat de SED-staat zijn vijandschap jegens de^ SPD-voorzitter ook op deze manier duidelijk heeft gemaakt, zei een verontwaardigde Brandt in de Bondsdag. Maar het blad „Neues Deutschland" in Oost-Berlijn spreekt keihard over een campagne van reactionaire krachten tegen Brandts ontspanningspolitiek en zegt ook: zon arrestatie mag natuurlijk niet als maatstaf voor de betrekkingen tussen twee onafhankelijke staen gelden. Het was wat naïef van Brandt wel in die richting te hebben gedacht, maar een grein naïveteit, gevoegd bij een grein emotie is in een man vaak een bewijs van karakter. E.