Ontdek meer. Steeds weer.

De Tweede Wereldoorlog in Nederland

De verwoeste binnenstad van Rotterdam na het bombardement
Rotterdam na het bombardement, uit: Nieuwsblad van het Noorden, 27 mei 1940

De oorlog in al haar facetten

Over de Tweede Wereldoorlog is ontzettend veel geschreven, maar wat stond er ten tijde van de oorlog eigenlijk in de krant?

Tijdens de Duitse bezetting van Nederland, van mei 1940 tot mei 1945, werd de persvrijheid afgeschaft. De Duitse bezetter bepaalde wat er in de kranten gepubliceerd werd. Kranten die zich niet aan de regels hielden kregen een tijdelijk publicatieverbod of werden helemaal verboden.

De nazibladen wonnen bovendien snel terrein. Omdat de behoefte aan betrouwbaar nieuws en een kritisch tegengeluid groot was ontstond er daarnaast een uitgebreide illegale pers.

Delpher bevat de grootste collectie Nederlandse oorlogskranten, van verzetskranten tot nationaalsocialistische bladen. Hieronder hebben we verschillende artikelen voor je klaargezet, maar duik vooral ook zelf de geschiedenis in. 

Het begin

Na een dreiging van vele maanden viel het Duitse leger op 10 mei 1940 Nederland binnen. De Nederlandse vliegvelden werden gebombardeerd, de voorste Nederlandse verdedigingslinie aan de Ijssel en de Maas werd opgerold en Duitse parachutisten veroverden de bruggen bij Moerdijk, Dordrecht en Rotterdam. Ook probeerden zij de Nederlandse regering en de koning gevangen te nemen. Onder druk van haar ministers vluchtte Wilhelmina naar Londen. Na vijf dagen ongelijke strijd bezweken de Nederlandse linies en werd de stad Rotterdam zwaar gebombardeerd. Nederland capituleerde en werd bezet.

Censuur en illegale pers

Direct na het begin van de Bezetting kondigden de nieuwe Duitse autoriteiten een strenge censuur af. Er mocht in de krant niet kritisch over Hitler en Duitsland geschreven worden, en berichten van het Duitse persbureau D.N.B. moesten verplicht op de voorpagina. Omdat de behoefte aan betrouwbaar nieuws en een kritisch tegengeluid groot was ontstond een uitgebreide illegale pers.

Bekijk hier de online tentoonstelling over verzetskranten

Jodenvervolging en deportaties

De Duitse bezetter wilde de Nederlandse bevolking graag tot het nationaalsocialisme bekeren. Daarom bleef het de eerste maanden rustig. Pas in het najaar van 1940 werden de eerste anti-joodse maatregelen afgekondigd. Daarna las je er niet veel meer over. In de Nederlandse kranten mocht er niet meer over geschreven worden. Alle praktische mededelingen en adviezen werden gepubliceerd in het Joodsche Weekblad, dat onder streng Duits toezicht staat. Alleen in de illegale kranten was te lezen wat er écht gebeurde.

Arbeidsinzet en razzia's

Aangezien de Duitse oorlogsindustrie op volle toeren draaide en veel Duitse arbeiders als soldaat aan het front vochten had Duitsland een groot tekort aan arbeiders. Daarom werden buitenlandse werknemers ingeschakeld. Eerst op basis van vrijwilligheid, maar toen dat weinig zoden aan de dijk zette verplicht. Veel mannen probeerden onder deze Arbeidsinzet uit te komen door een doktersbriefje, of door onder te duiken. Als gevolg daarvan ging de bezetter over tot razzia’s.

Nationaalsocialistische bladen

Ook de Duitse bezetter en zijn Nederlandse medestanders hadden hun eigen kranten. Deze dienden ter verspreiding van de nationaalsocialistische ideologie of gaven het nieuws weer vanuit een nationaalsocialistisch gezichtspunt. Deze kranten zijn ook gedigitaliseerd en op Delpher beschikbaar voor onderzoek. Wel staat er steeds een waarschuwing bij dat het hier nationaalsocialistische publicaties betreft.

Honger

Tijdens de Tweede Wereldoorlog lag een groot deel van de internationale handel stil. Dat zorgde vanaf het begin voor problemen met de voedselvoorziening. Koffie en tabak, rijst en vlees, zuidvruchten en cacao, aan van alles was gebrek. Daarom werd al direct een distributiesysteem ingevoerd. Na de mislukte Slag bij Arnhem ging het echt mis. De Nederlandse regering in Londen kondigde een spoorwegstaking af, en uit wraak weigerden de Duitsers binnen Nederland voedsel te distribueren. Als gevolg daarvan brak in de strenge winter van 1944-1945 in het westen van Nederland hongersnood uit.

Vrijheid!

Op 5 mei 1945 werd in Wageningen de overgave van het Duitse leger in Nederland getekend. Grote delen van het land waren voor die tijd al door oorlogsgeweld bevrijd: eerst het zuiden beneden de grote rivieren, en later het oosten en het noorden van het land. De opluchting van de bevrijding was groot. Bekend zijn de beelden van feestende en dansende mensen. Al drukte de Groningse editie van De Waarheid (vrouwelijke) medeburgers op het hart zich niet te laten meeslepen door “de roes van het ogenblik”.

Na de oorlog

De euforie duurde maar kort en de feestvreugde gold niet voor alle mensen. (Vermeende) collaborateurs werden opgejaagd, mishandeld en opgesloten, grote delen van het land waren zwaar beschadigd, duizenden burgers en militairen waren gesneuveld tijdens de strijd, bijna twee miljoen mensen waren ontheemd, gevlucht, gedeporteerd, geëvacueerd, tewerkgesteld of opgesloten in kampen en gevangenissen en zo’n 250.000 mensen (waaronder meer dan 100.000 Nederlandse joden) zouden nooit meer terugkomen. Na de oorlog probeerden de overlevenden hun levens - en het land - weer zo goed en zo kwaad als het ging op te bouwen. Maar de pijn en het gemis bleven – en blijven – velen achtervolgen.

Ook interessant

Over Delpher - link naar introductievideo

Over Delpher

Geïnspireerd door deze vondsten? Ga zelf op ontdekkingstocht in Delpher!

Spit in miljoenen gedigitaliseerde teksten uit historische Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften die je allemaal woord voor woord kunt doorzoeken.

Of het nu gaat om de eerste Nederlandse krant uit 1618, de verslaggeving over de maanlanding of de uitslagen van een lokale voetbalwedstrijd, met Delpher maak je een reis door de tijd via de grote en kleine verhalen die afgelopen eeuwen de pers gehaald hebben.

Start nu je zoektocht in Delpher