Het Parool

BANE&V PERSPfIy V, vindt u elK* / overzichtelijk ,9e ll^ Kijk die «*r* K WmWJnVJP!*' M}

ADVERTENTIE .{jê fól? letstevwmtFßelHotf/ cßißölïPËai Pnnsengrach: 315-331, 1016 GZ Amsterdam-

Hoezeer de regering in Moskou de rooms-katholieke kerk ook haatte en haar priesters vrees aanjoeg, zij heeft gewoonlijk de onaantastbaarheid van buitenlandse ambassades geëerbiedigd. De Russische regering had het fatsoen of, als dat een betere omschrijving is, oordeelde het beter buitenlands ambassadepersoneel en andersdenkenden niet tot over de hekken van het ambassadegebouw te achtervolgen, ook al omdat de Russen de diplomatieke onschendbaarheid van hun eigen mensen en hun aanhangers wilden veilig stellen. Khomeiny trotseert nu deze traditie. Zijn nieuwe minister van buitenlandse zaken — die zeventien jaar in Frankrijk heeft gewoond en beter zou moeten weten — heeft de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Kurt Waldheim, een brief geschreven waarin hij de inbreuk van Iran op het VN-handvest en de conventie van Wenen over diplomatieke onschendbaarheid wil ombuigen tot een onderzoek naar de misdaden van de sjah. Daarbij noemt hij zelfs niet eens de. bezetting van de Amerikaanse ambassade in Teheran of het vasthouden van de gijzelaars. Dit is niet slechts een kwestie tussen Washington en Teheran. Men kan erover twisten of president Carter de Iraanse kwestie in het algemeen en die van de sjah in het bijzonder niet met meer overleg had kunnen aanpakken. Maar waar we nu mee worden bedreigd, is een internationale anarchie, die alle beschaafde — en zélfs onbeschaafde — landen aangaat.

Weinig respect in Teheran voor het feit dat de Amerikaanse ambassade als een deel van het Amerikaanse grondgebied moet worden beschouwd.

Maar waar zijn de bondgenoten? De Westeuropeanen die zo smachtten naar collectieve veiligheid? Zij hebben in eigen land en in de Verenigde'"Na ties vele verstandige dingen gezegd. Zij hebben Carter een pluim op de hoed gestoken vanwege zijn zelfbeheersing en een beroep gedaan op Khomeiny om de gijzelaars vrij te laten. Ongetwijfeld hebben Zij in de privésfeer krachtiger, maar discrete waarschuwingen geventileerd. Dat is echter niet goed genoeg. Carter kan de diplomatieke en godsdienstige knoop niet in zn eentje ontwarren. Daarvoor zijn, zo lijkt mij, twee zaken vereist. Ten eerste moeten de bondgenoten besluiten tot een diplomatieke boycot van Iran. Deze dient net zolang te duren totdat Khomeiny de gijzelaars vrijlaat en het normale diplomatieke verkeer herstelt. Als die boycot faalt, hetgeen voor de hand ligt — dient een handelsboycot te worden afgekondigd tegen invoer uit en uitvoer naar Iran. Ten tweede dient er uit de andere staten van de islamitische wereld een gebaar te worden gemaakt waaruit blijkt dat Khomeiny niet uit naam van alle islamitische gelovigen spreekt. Het woord ayatollah betekent weerspiegeling van Allah, maar Khomeiny verschaft Allah een slechte naam en brengt het beginsel van matiging — een belangrijk onderdeel van de islamitische leer — in een steeds onkerkelijker wordende wereld in discrediet. De kans dat aan beide vereisten zal worden voldaan is echter erg klein.

¥\E Socialistische Uitgeverij Nijmegen is een van de weinige concrete resultaten van de studentenbeweging van de jaren zestig. Deze maand bestaat de SUN tien jaar, en in die tien jaar is zij erin geslaagd de voornaamste Nederlandse uitgeverij te worden die zich in „linkse" literatuur specialiseert. Het is een hele prestatie, zeker als men in aanmerking neemt dat de uitgaven van de SUN al vanaf het begin opvallen door de zorg die er in redactioneel opzicht aan besteed is. De „linksheid" van de SUN is van een merkwaardig soort. Boeken over actuele politieke kwesties komen in het SUN-assortiment eigenlijk niet voor. Praktische politiek, met een manier waarop concrete partijen en groepen in Nederland of in de wereld proberen beginselen en belangen te realiseren, daar gaat het in de boeken van de SUN nooit over. Zelfs het tijdschrift van de SUN bevat in het algemeen zulke tijdloze artikelen dat de nummers die in de jaargang van 1979 zijn uitgekomen, even goed in die van 1976 hadden kunnen staan, en omgekeerd. Niemand had het gemerkt. „Te Elfder Ure", heet dat tijdschrift, maar het komt meestal ver na twaalven uit TW'EEN, het zwaartepunt van het SUN-beleid ligt op geschiedenis en theorie. Niet alle geschiedenis, maar de geschiedenis van de arbeidersbeweging. Niet elke theorie, maar de marxistische theorie. Daar is op zich niets tegen. Integendeel. Een van de weldadige gevolgen van de universitaire beroering van de jaren zestig is de toegenomen belangstelling voor de sociale geschiedenis. Op die belangstelling heeft de SUN niet alleen ingespeeld, ze heeft die ook gestimuleerd. Zowel door heruitgaven („reprint") als, bij voorbeeld, die van Rüters grote studie over de spoorwegstaking van 1903, de dissertatie van F. de Jong over de marxistische apotheker Wiedijk, de levensherinneringen van de eigenzinnige marxist Sam de Wolf. Maar ook door de publicatie van nieuw onderzoek, geconcentreerd in het Jaarboek voor de geschiedenis van de arbeidersbeweging. Onderzoek dat in het algemeen van goede kwaliteit is, al wordt „de" arbeidersbeweging door Ger Harmsen en de zijnen wel eigenaardig ingeperkt. De aandacht en waardering die uitgaat naar figuren en groepen die tot het randgebeuren van die beweging behoren, is omgekeerd evenredig met die voor de sociaal-democratische hoofdstroom. J| E andere pijler van de SUN is dus de „theorie", en wel in het bijzonder de marxistische. Ook daar is op zich niets tegen. Men behoeft zich niet zelf „marxist" te noemen, om toch van mening te zijn dat in

het werk van Marx en van mensen die zich met alle geweld wel marxist willen noemen, vele interessante gezichtspunten te vinden zijn, zowel vanuit wetenschappelijk als vanuit politieke gezichtspunten. De weg naar het marxisme liep voor de studentengeneratie waarvan de toenmalige oprichters en huidige directeuren van de SUN deel uitmaakten, over de zogenaamde kritische Theorie—denkers als Adorno, Horkheimer en Habemas. De „Frankf urtse School", zoals deze stroming ook wel wordt genoemd, is wel duidelijk door Marx geïnspireerd, maar al in de jaren zestig werd het een hele sport om deze ondogmatische filosofen en sociologen als „pseudo"-marxisteri aan te vallen. Ook de SUN startte met deze klassieke vadermoord. De Nijmeegse afrekening met Adorno c.s. bestond eruit de Duitse filosoof en kunstcriticus Walter Benjamin naar voren te schuiven als de betere marxist. (Benjamin, die in 1940 op de vlucht voor de nazi's zelfmoord pleegde, was een van de belangwekkendste Duitse auteurs van zijn tijd. Maar ook een van de moeilijkst te begrijpen en meest ontoegankelijke.) Als Adorno, zijn naaste intellectuele vriend, echter geen marxist mag heten, Benjamin helemaal niet, doordesemd als diens denken is door joods mystieke elementen en de Duitse idealistische filosofie. QP VALLEND aan deze SUN- episode was echter niet de complete misplaatstheid van deze afrekening, maar veel meer het feit dat deze van begin tot eind overgenomen was uit Duitsland. Het marxisme van de SUN is sindsdien voornamelijk geënt op Franse en Italiaanse marxistische filosofen, van het type Althusser. Maar het patroon is gebleven. De ideologische veste is benauwd en benard en net bestaat uit vertaald werk. Nooit helemaal orthodox communistisch (de SUN wordt door de CPN dan ook te vuur en te zwaard bestreden), maar altijd kritisch, in den vreemde. Typisch is een vertaling als die van het boek van de Franse CP-historicus Elleinstein over het stalinisme, waarin dit nu op een nogal halfzachte manier wordt afgekeurd. Tegelijkertijd wordt dan op hoge toon tekeer gegaan tegen al die „burgerlijke" en anticommunistische historici die 20, 30, 40 jaar geleden met heel wat meer politieke en wetenschappelijke integriteit dan meneer Elleinstein de verschikkingen van het stalinisme aan het-licht brachten. Of ten minste niet negeerden („Koude Oorlogsdenkérs"). y OLGENS Josef Stalin zijn er "twee soorten marxisme: een dogmatisch en een scheppend. Hij rekende zich tot de voorstanders van de laatste soort. De SUN ook: die wil de ontwikkeling van het marxistisch denken in Nederland bevorderen. Maar na tien jaar zijn de scheppende marxisten van de SUN nog altijd niet verder dan het Uitgeven van vertalingen. Het marxisme van de SUN heeft een museum opgeleverd. Om niet te zeggen: een panopticum.

door BART TROMP

Ayatollah Khomeiny maakt op grove wijze inbreuk op de volkenrechtelijke regel dat een ambassade een stukje buitenland (de Verenigde Staten) vormt in de gaststaat (Iran). De bezetting van de Amerikaanse ambassade in Teheran is een zaak die alle landen aangaat

I door JAMES RESTON SJjejNetogorkShiic*

T\K vriendelijkheden, die in het normale diplomatieke verkeer gebruikelijk zijn, gaan in Teheran niet op, omdat hier geen sprake is van een rationeel conflict tussen soevereine staten maar van een gijzeling. Ayatollah Khomeiny plaatst zich net zo buiten de wet als iedere andere misdadiger die met een vuurwapen of met een bom een burgervliegtuig kaapt. Er is echter één verschil: de kaper handelt gewoonlijk om er zelf beter van te worden, terwijl Khomeiny uit naam van een volk en een godsdienst — en ten koste daarvan — optreedt. Hij brengt daarmee wat is overgebleven van de werelddiplomatie in gevaar. Het is al enige generaties lang een gevestigd gebruik dat een ambassade niet slechts een symbool maar ook een fysiek deel vormt van het territorium van een onafhankelijke staat. Zelfs tijdens het hoogtepunt van de koude oorlog werden ambassades gerespecteerd niet alleen als een veilige haven voor leden van het ambassadepersoneel en hun gezinnen, maar ook als een vluchthaven voor dissidenten.

Khomeiny is niet de enige die zich in het conflict schijnheilig gedraagt. Onze bondgenoten veroordelen Iran, maar kopen de Iraanse olie. De communisten demonstreren in de straten van Teheran tegen de hulpeloze gijzelaars zoals zij demonstreerden tegen de sjah en wachten op de onvermijdelijke val van Khomeiny. En zelfs in de Verenigde Staten is een vreemd soort hypocrisie te bekennen. Khomeiny is geslaagd in iets wat Jimmy Carter niet is gelukt: hij heeft het Amerikaanse volk bijeengebracht maar met één belangrijke beperking: zelfs Khomeiny kan ons niet bewegen tot een vermindering van ons benzineverbruik. We hebben nu weinig behoefte aan een heleboel mensen die hun vuist schudden tegen deze gebaarde oude man en ondertussen meer olie en benzine verbruiken. Wat wel nodig is, is een oprechte wil om zoveel mogelijk olie te behouden om minder afhankelijk te zijn van de voorraden overzee.

De misdaad van Tatjana en Gleb is dat zij vele jaren hun medelijden met lijdende en weerloze mensen in praktijk hebben gebracht. Zij hebben openlijk blijk gegeven van hun betrokkenheid, hebben verzoekschriften aan de sovjetautoriteiten gericht en een beroep gedaan op de buitenwereld. Zij zijn van mening dat de in de grondwet gegarandeerde gewetensvrijheid voor alle burgers gelijkelijk geldt en zij zijn altijd gehoorzaam geweest aan de sovjetwetten, zelfs aan die wetten die hun niet sympathiek zijn. Om die reden en omdat zij vele buitenlandse vrienden hebben, had de KGB hen tot nu toe met rust gelaten. Tatjana Velikanova is 47 en twintig jaar lang heeft zij als computerspecialiste verantwoordelijk werk verricht in Moskou. Zij was in 1969 een van de medeoprichters van de „Initiatiefgroep ter verdediging van de Mensenrechten in de USSR". In 1974 verklaarde zij openlijk dat het haar plicht was mee te werken aan de distributie van het orgaan van de beweging voor mensenrechten, de welbekende Kroniek van Lopende Gebeurtenissen die sinds 1971 in Engelse vertaling wordt gepubliceerd door Amnesty International. Andrej Sacharov gelooft dat haar arrestatie

een teken is dat de KÖ*L we actie wil starten om p de mond te snoeren. $ Gleb Jakoenin is w>>a Orthodox priester, in J hij zich samen met &Jh tegen de steeds toeneiOe,*( tige staatscontrole op K(% leven en tegen de sla3 \' van het merendeel va"j\ ke leiders. De laatste de leider van het „Chris jj< { té tot verdediging va" $ (I van de gelovigen" d»y Sj sprong voor talloze $ '' pen en individuen van de overtuiging en te\. lft schillend geloof. beeld de b Begoen werd I'lj Christelijke Comité \ voor hem op. De vefZyf <~ verklaringen en % het comité vullen tic" Eveneens gearrestfV * Litouwer Antanas T?>: Vj een lange en dienst heeft als verd"*/ k mensenrechten en v*l\p Ml natie. De reden van *> ( ( lijkt wel duidelijk teyj, U « pische Spelen zulle"; i Moskou plaatsvinpev/; | d sportwedstrijden bü fIW 65, len worden gehoude sche havenstad TalJ'yl tische gebied moet jC fa e zuiverd" worden. r jill c doet zich vooral waar al tientallen denheid en verzet $ gfAX^ Degenen die Kremlin niet erken" MM blind zijn. Tenzij er„e( JfK lijke toekomst in breed opgezette V&%s op gang komt, zu arrestaties in Kiev en de BaltisgfJV? zich de komende * M menigvuldigen. /A», Ik vraag u gast van Moskou ƒ thK deze andere gast"6 b-r.% niet te vergeten- yjPiq s.

Beweging aan het loonfront

De Russische geheime politie KGB is in verband Olympische Spelen begonnen met het tot zwijgen brenge J dissidenten. Ook in ver van Moskou gelegen k Russische strijders voor de mensenrechten niet veilig. J '1

Een bijdrage van Vladimir Boekovski, die drie jaar geleden werd verbannen uit de Sovjet- Unie.

door VLADIMIR BOEKOVSKI

TN de laatste maanden heeft de KGB tientallen politieke processen in de provincies gevoerd. Democraten en nationalisten, arbeiders en intellectuelen, Baptisten en Orthodoxen, Armeniërs en Oekraïeners zijn achter slot en grendel gezet. Lang voor de Olympische Spelen beginnen, worden de' verafgelegen streken gezuiverd van „dissidente" stemmen. Ondanks de bergen documenten die daarover voorhanden zijn, heeft niemand veel aandacht aan deze feiten besteed onder het gemakkelijke voorwendsel dat de veroordeelden ternauwernood bekend zijn in het buitenland. Nu hebben de autoriteiten evenwel toegeslagen onder de ogen van buitenlandse waarnemers. Enkele weken geleden werden twee jonge mensen, Sergej Jermolajev en Igor Poljakov veroordeeld tot in totaal Tk jaar gevangenisstraf omdat zij in de Moskouse metro enkel kritische woorden over het regime hadden geroepen. En op dit moment zijn mijn oude vrienden Tatjana Velikanova en Gleb Jakoenin, twee. van de meest humane en niet-politieke mensen die ik in de hele wereld ken, gearresteerd. Klaarblijkelijk beschuldigd van anti-Sovjetagitatie en propaganda. Misdrijven waarvoor gevangenisstraf en verbanning tot tien jaar kan worden gegeven.

Gleb Jakoenin Tatjana Velikanova Antanas Terie'l

ADVERTENTIE 4v|te RuimtenodigïßelHotdPulitZreK (In 17e eeuwse grachtenhuizen) =fflj)w«pE» Prinsengracht 315-331, 1016GZ Amsterdam, teL 020-2283 33

wij denken anders I! m\\ ■"'^■^■^'■■■■■ibJii^H Amstelveen Amsterdam 1h k Awc^cT£3 pCv ■IQ Z| BC] (clm(zT^W.ti■!i Diemen