Door onze redacteur Gerda Telgenhof Met bijdragen van: Frits Groeneveld, Kees van der Hoeven, Markus Meulmeester, Peter Schumacher en Hubert Smeets.
DEN HAAG, 31 okt. — Alsof er een orkaan over is geraasd, zo ziet zaterdagavond laat de Haagse binnenstad eruit. Op de grond verspreide pamfletten, spandoeken, vertrapte koffiebekertjes en stapels lege soepblikken zijn de stille getuigen van de grootste demonstratie die ooit in Nederland is gehouden. "U ziet hier een geweldig gelukkig mens", heeft de voorzitter van het organiserend Komitee Kruisraketten Nee, mevrouw S. Strikwerda, eerder op de avond gezegd tegen de in het perscentrum Nieuwspoort opeengepakte pers. Haar tevredenheid wordt gedeeld door gemeente en politie en door de honderdduizenden die merendeels "voldaan, maar doodmoe" aan de terugtocht zijn begonnen. De vredesdemonstratie is geslaagd, de opkomst boven verwachting en het aantal incidenten beperkt. Zaterdagochtend 29 oktober. Vanuit heel Nederland rijden bussen, auto's en volgepakte treinen richting Den Haag. Wie dicht genoeg in de buurt woont, pakt de fiets en uit Delft stomen 21 binnenschepen met zesduizend demonstranten aan boord via de Vliet op naar de Residentie. De stemming zit er al vroeg in. In bus en trein pakken muzikanten hun instrumenten en brengen de bekende anti-bomliederen ten gehore. Ook in de hal van het Haagse Centraal station klinkt muziek en treinreizigers blijven in zo groten getale staan luisteren, dat de uitgangen nauwelijks meer zijn te bereiken. Om tien uur meldt de voorlichter van de NS: "Alles in beweging. Groningen en Friesland zijn leeggelopen en op weg naar Den Haag. In Leiden hebben we problemen, want de mensen kunnen niet meer instappen. De treinen puilen uit". Niet lang daarna komen de eerste wanhopige meldingen via de politieradio. Op de A-12 worden zestig voertuigen per minuut geteld. "Rijswijk zit vast. De A-4 is volgelopen". Door defecte verkeerslichten staan de fly-overs van Leidschendam vol auto's en bussen. Om de verveling in de file te doorbreken stapt een groep musici uit een busje en begint op de vluchtstrook tussen Ypenburg en Leidschendam opgewekt te spelen. De rijkspolitie maakt een eind aan het concert. Er ontstaat een levensgevaarlijke situatie, omdat sommige automobilisten langs de vluchtstrook proberen te passeren. In Den Haag stromen intussen de demonstratievelden Malieveld en Zuiderpark vol. Kort na elf uur kermt een politieman naar de centrale post: "De treinen hebben te veel aangeleverd. Het Malieveld staat al vol". Venters Voor de aanvang van de eigenlijke demonstratie om twaalf uur marcheren al grote aantallen betogers langs de demonstratieroutes. Overal staan venters met bier, frisdranken, broodjes, soep en worst. Badges, T-shirts en sjaals
met vredesteksten gaan grif van de hand. Op de twee terreinen heerst een sfeer die zowel doet denken aan de vredesdemonstratie van twee jaar geleden in Amsterdam, als aan een popconcert. Hier en daar wordt hasj of marihuana gerookt. Rond de velden staan tientallen stalletjes van allerhande organisaties voor vrede, c.q. gerechtigheid. Chilenen, Turken, Koerden en Papoea's grijpen de gelegenheid aan ook aandacht voor hun problematiek te vragen. Rond half twaalf zijn beide terreinen één grote mensenzee. Het Malieveld telt dan 145.000 man, terwijl in het Zuiderpark 200.000 demonstranten bijeen zijn. Op de podia wisselen muziekgroepen en sprekers elkaar af. Rond het Malieveld wordt de toestand zo benard, dat de organisatoren besluiten de stoet, aangevoerd door onder andere oppositieleider Den Uyl en het CDA-Kamerlid J. N. Scholten, eerder te laten vertrekken. Fractievoorzitter Ina Brouwen van de CPN, die net aan het woord is, heeft het ongeluk een aanzienlijk deel van demonstranten haar de rug te zien toekeren. Prinses In het Zuiderpark zorgen de organisatoren voor een verrassing door onverwacht "mevrouw Irene von Lippe Biesterfeld" als spreekster aan te kondigen. Na van de eerste verbazing te zijn bekomen, juicht het publiek de prinses hartstochtelijk toe. Irene's komst is zorgvuldig geheim gehouden door het Komitee Kruisraketten Nee, dat haar had uitgenodigd. Door niemand opgemerkt was de prinses al anderhalf uur voor haar opkomst aanwezig achter het podium. Haar aftocht gaat met aanzienlijk meer aandacht gepaard. "Bedankt, Irene", zegt IKV-secretaris Mient Jan Faber, als de prinses in de auot stapt om weer weg te rijden. Inmiddels is de troubadour Herman van Veen begonnen aan zijn geheel op demonstranten toegesneden repertoire. Om twee uur 's middags bereikt de kop van de stoet van het Malieveld het Zuiderpark. De demonstranten van buiten Den Haag stromen op dat moment nog steeds aan. Voor Den Haag staan nog files. Uit Tilburg arriveren 130 bussen, die om half tien uit de stad waren vertrokken. Hekkesluiter is een bus uit Groningen, die in alle vroegte is vertrokken en pas om kwart over drie het Zuiderpark bereikt. Inmiddels loopt de hele demonstratieroute van twaalf kilometer vol mensen. In sommige delen van de stoet lopen de demonstranten zwijgend door, elders schallen complete koren. Een aantal demonstranten heeft hun gezicht witgeschilderd, of kartonnen raketten op het hoofd gemonteerd. Door de rijen trekken nu en dan indrukwekkende geluidgolven van schreeuwende mensen, of gescandeerd geklap. Er worden veel grote en kleine spandoeken meegedragen met ontelbare variaties op hetzelfde thema, waarbij
ook de Russen niet worden gespaard ("Andropov, vredesduif(el)"). Veel mannelijke en vrouwelijke religieuzen lopen mee met op hun» hes de leuze "Vrede en alle goeds". Voor het gebouw van C en A staat een jongen die leuk wil zijn, met een bord "Route gewijzigd". Cafés De bewoners langs de route zijn veelal thuis gebleven om van het gratis spektakel te genieten. Anderen kijken met de rug naar de passanten naar het verslag van de demonstratie op de televisie. Zo niet de winkelier in geluidsapparatuur, die een bordje heeft opgehangen met "Gesloten. Wij doen mee". De cafés en patatzaken zitten propvol. Een glunderende caféhouder vertelt, dat hij al vroeg in de middag al een veelvoud aan consumpties heeft ver-' kocht dan normaal op zaterdag. De winkeliers in de binnenstad reageren over het algemeen lakoniek. "Onze omzet is wel minder dan anders, maar misschien komen de mensen die nu zijn weggebleven volgende week", zegt een medewerker van een winkel in interieurverzorging, die zich duidelijk opgelucht toont dat alles rustig bljjft. Acties van groepen die hadden aangekondigd "proletarisch" te zullen gaan winkelen, blijven uit. Een bloemenman in de binnenstad die nog een zee van bloemen heeft staan, ziet het ook optimistisch. "Als het tijd is om naar huis te gaan komen ze wel. Dat komt wel in orde hoor". Intussen blijven de horden hun kringloop vervolgen. De halve binnenstad is inmiddels demonstratieterrein geworden, omdat de uitgestippelde route de mensenmassa's nauwelijks kan verwerken. Veel demonstranten zijn met koffie en broodjes op straat gaan zitten in de koesterende herfstzon. Op de Loosduinseweg staat op een verzekeringsgebouw twaalf hoog een man op de rand van het dak te balanceren. Hij zwaait naar de voorbijtrekkende stoet, die enthousiast terugwuift. Een in aanbouw zijnd gebouw aan de overkant is geheel door jeugdige demonstranten beklommen, die ritmisch op de steigers trommelen. De politie houdt een oogje in het zeil, maar grijpt niet in. Op de andere route hangt een geheel ontklede man van een jaar of zestig uit het raam. Alleen zijn neus is roodgeschilderd. Een andere naakte man zit in de Laan van Meerdervoort in Boeddhahouding naast de tekst "Bidden helpt niet meer". Kerken Voor wie toch bidden wil, staan in Den Haag tal van kerken open. Ze dienen niet alleen als punt voor rust en inkeer, maar ook als plaats voor een sanitaire stop. In de hervormde Kloosterkerk aan het Lange Voorhout is een informatiecentrum ingericht van de katholieke vredesbeweging Pax Christi, waar onder meer mgr. H. Ernst verblijft, die zich liever verre
houdt van het perscentrum Nieuwspoort. In de doopsgezinde kerk spreekt 's middags de remonstrantse dominee N. van Gelder in een dienst, waarin hij de gelovigen voorhoudt vooral ook na de demonstratiedag de onderlinge verbondenheid in de strijd voor de vrede te bewaren en vol te houden. Ondanks het onmiskenbare succes van de demonstratie, betwijfelen veel mensen of hij werkelijk politieke zoden aan de dijk zal zetten. Een huisvrouw uit Oostzaan is nog tamelijk optimistisch: „Zoveel mensen moet toch wat zeggen. Het zou toch te gek zijn, als er geen politiek gevolg aan zou worden gegeven". Een Amsterdamse psychologe echter zegt haar twijfels te hebben of dit „indrukwekkende aantal mensen" echt invloed zal hebben. T egendemonstranten Zoals verwacht, hebben ook de tegendemonstranten zich niet geheel onbetuigd gelaten. In de lucht cirkelen twee vliegtuigjes
van het Oud-strijderslegioen (OSL) met onder andere de leus „liever een raket in de tuin dan een Rus in de keuken" op sleeptouw. Dezelfde tekst wordt op het eilandje in de Hofvijver door enkele scholieren in zwembroek in de bomen gehangen. „Vanochtend vroeg zijn ze overgezwommen en hebben op het eiland gekampeerd", zegt de trotse vader van een van hen op de wallekant. Rond het middaguur is ook de leider van de verboden Nederlandse volksunie (NVU), Glimmerveen, met ongeveer 25 aanhangers een tegendemonstratie begonnen met een spandoek „Geen misdadige eenzijdige ontwapening". Uit de traag voorbijschuifelende mensenmassa klinken fluitconcerten en kreten als „Glimmerveen, weg ermee". Glimmerveens jeugdige volgelingen krijgen lege blikjes en stokjes toegeworpen. Zij verweren zich door „IKV is KGB" te roepen en de Hitlergroet te brengen. Om ongeveer twee uur is de spanning rond de groep hoog opgelopen. De betogers bekogelen hen met rode verfbommetjes en een welgemikte
sinaasappel spat uiteen op het hoofd van de NVU-leider. Als zij later de ingangen van winkels blokkeren en doorgaan de demonstranten uit te jouwen, grijpt de politie in en arresteert negen aanhangers. Nadat om vijf uur de laatste sprekers zijn uitgepraat, stromen beide parken snel leeg. De zon had 's middags nog tot aangenaam toeven geleid, maar nu wordt het donker en koud. De warme-worstenkramen verkopen met succes hun laatste broodjes. De demonstratie echter is nog niet ten einde. Een politieman meldt: „Ik sta bij het Malieveld en er zijn nog steeds mensen die de weg vragen naar het Zuiderpark". Ambassade Even later ontstaat er een gespannen toestand rond de Amerikaanse ambassade, nadat een uurtje eerder enkele demonstranten de Amerikaanse vlag, die halfstok hangt aan het gebouw wegens de aanslag in Libanon, in brand hebben gestoken. Een jongeman wordt in een auto van een particuliere bewakingsdienst gestopt. Een jongen die protesteert en zijn vriend wil "bevrijden", wordt stevig aangepakt door geuniformeerde en "stille" agenten en tegen de grond gewerkt. Een jonge vrouw, volgens ooggetuigen de vriendin van de gearresteerde, ondergaat eenzelfde lot en blijft gewond op de grond liggen. Het duurt twintig minuten voor een ambulance arriveert. Een uur later is er weer een arrestante bij de ambassade. De geladen stemming die is ontstaan, slaat echter kort daarna om als er een orkestje komt spelen. Tegen zeven uur bevindt de staart van de stoet uit de richting Zuiderpark zich nog op drie tot vier kilometer van het eindpunt. Rond het Centraal station is rond vijf uur de chaos compleet. De politie sluit daarop de drie ingangen af met dranghekken om te voorkomen dat het op de perrons zo druk wordt dat mensen onder de trein worden geduwd. Om de twintig minuten wordt een nieuwe lading passagiers tot het station toegelaten. Geduldig laten de demonstranten het ongerief over zich komen. Muziek van bandjes en zangkoren zorgt voor verstrooiing. De NS spreken onder luid gejuich ieder kwartier via een megafoon van de luifel van het station de wachtenden toe met het verzoek geduld te oefenen. Kinderen De politie meldt dat er nog vijftien verdwaalde kinderen niet zijn opgehaald. Er hebben zich weliswaar zeventien ouderparen gemeld, maar die pasten weer niet bij de overgebleven kinderen. Tegen het eind van de avond echter zijn alle families op één na weer herenigd. In de stad blijft het nog lang onrustig in de café's en eethuisjes. Buiten warmen sommige demonstranten zich aan het vuur van in brand gestoken spandoeken. Rond tien uur hijsen de laatste demonstranten zich uitgeput in de treinen. De Haagse reinigingsdienst kan ongestoord aan de slag om de ruim 200 ton afval op te ruimen. De stad zal, voorspelt de gemeentereiniging, dezè week nog „een slordig uiterlijk" tonen.
Een dichte mensenmenigte trekt langzaam van het Malieveld (links boven) via het Korte Voorhout en langs de Hofvijver in de richting van het Zuiderpark. Rechts van de vijver de gebouwen van de Tweede Kamer rond het Binnenhof. Rechts boven in de hoek het Centraal Station. Foto's NRC/Handelsblad /Vincent Mentzel /Freddy Rikken /Ton Poortvliet.